Θοδωρής Παπαθεοδώρου, μιλάει στην Μάγδα Παπαδημητρίου

Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου είναι από τους λίγους συγγραφείς που παρακολουθώ σχεδόν από την αρχή της συγγραφικής του πορείας. Το Bookia μου έδωσε το βήμα για να μπορώ να συνομιλήσω μαζί του και το «εκμεταλλεύτηκα» για να του εκμαιεύσω πληροφορίες για το τελευταίο του βιβλίο «Γυναίκες της μικρής πατρίδας». Απολαύστε τη συνέντευξη…

Αν κάτι έχω μάθει όλα αυτά τα χρόνια που αξιώθηκα να ζήσω, είναι πως η ελευθερία και η αγάπη είναι αξεχώριστες. Γέννες της ίδιας σποράς, καρποί των αδείλιαστων ψυχών. Δεν αρκεί να επιθυμείς, δεν αρκεί να περιμένεις. Πρέπει να τολμήσεις, ν’ αγωνιστείς για όσα αξίζουν στη ζωή. Για να έχει νόημα. Για να μην ξοδευτεί άδικα. Εγώ ανήκω σε μια τέτοια γενιά. Στη γενιά που δε φοβήθηκε τη θυσία...

Γυναίκες της μικρής πατρίδας... Μακεδόνισσες. Ελληνίδες. Στη χαραυγή του εικοστού αιώνα, άγριος κι αδυσώπητος ξεσπάει ο αγώνας στη σκλάβα Μακεδονία. Η γη ματώνει, ο ελληνισμός ψυχορραγεί. Τούρκοι, Βούλγαροι, κομιτάτα, τσέτες, πυρπολήσεις, εκτελέσεις, αμέτρητες θυσίες.

Γυναίκες της μικρής πατρίδας... Σαν την Αρετή. Σαν τη Φωτεινή. Ζυμώθηκαν με τον κίνδυνο, πάλεψαν για το γένος, την πίστη, τη λευτεριά. Θέριεψαν οι ψυχές τους κι έκλαψαν συνάμα. Για τους φίλους που έπεσαν, τα μαρτύρια που άντεξαν, τα μυστικά που βάσταξαν. Για το λατρεμένο παιδί που έχασε τόσο άδικα η μία. Για τον άντρα που αγάπησε παράφορα και σκότωσε με τα ίδια της τα χέρια η άλλη. Μπορεί να τις κυνήγησαν, μπορεί να τις βασάνισαν. Δεν τις δάμασαν όμως ποτέ. Αυτές. Τις γυναίκες της μικρής πατρίδας μας... 

Ευχαριστώ πολύ Θοδωρή Παπαθεοδώρου για τη συνέντευξη που μου παραχωρείς για το Bookia. Ακολουθώ τη πορεία σου από το «Αστρολούλουδο του Βοσπόρου» μέχρι σήμερα. Κάθε βιβλίο σου έρχεται πιο δυνατό για να συγκινήσει αλλά και να συγκλονίσει με τις άγνωστες αλήθειες του. «Οι Γυναίκες της μικρής πατρίδας» έρχονται σε μια εποχή πολύ επίκαιρη εξ αιτίας του ονόματος. Ήταν τυχαία η σύμπτωση της έκδοσης ή η συγγραφή του ήταν ένα «χρέος» σ’ αυτές τις γυναίκες και σε όλους όσους αγωνίστηκαν για τη Μακεδονία;

Εγώ ευχαριστώ πολύ αγαπητή Μάγδα. Πρωτίστως ήταν μόνο το χρέος και η δημιουργική ανάγκη να φωτίσω την ηρωική, μα τόσο άγνωστη περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα. Η έκδοση του μυθιστορήματος και η επικαιρότητα ήταν απλή σύμπτωση. Το συγκεκριμένο βιβλίο με απασχολούσε τα δυόμιση τελευταία χρόνια, τόσο ως προς την έρευνα όσο και ως προς την συγγραφή. Η δε ημερομηνία έκδοσής του είχε προγραμματιστεί από το περασμένο καλοκαίρι, τότε που ουδείς γνώριζε πως το θέμα της ονομασίας του κρατιδίου των Σκοπίων θα ερχόταν εκ νέου στην επικαιρότητα με τόσο πιεστικό και βιαστικό τρόπο.

Το ιστορικό μυθιστόρημα ήταν αυτό που σε συγκίνησε από την αρχή της συγγραφής. Ένιωσες έλλειψη δικής σου γνώσης και ήθελες να «βουτήξεις» στα βαθιά ή ήθελες να γίνει η ιστορία κτήμα και των αναγνωστών;

Την έλλειψη της Ιστορικής γνώσης τη βίωνα από μαθητής ακόμη. Όσο μεγάλωνα, όσο περισσότερο διάβαζα και κατανοούσα, αυτή η έλλειψη με εξόργιζε ολοένα και περισσότερο. Ξέρεις Μάγδα, η κοινοτοπία που ισχυρίζεται πως λαοί και έθνη που δεν γνωρίζουν την Ιστορία τους και τα λάθη τους είναι δεδομένο πως θα τα επαναλάβουν, όπως οι περισσότερες κοινοτοπίες, κρύβει μέσα της μια μεγάλη δόση αλήθειας. Στην αποτροπή αυτής της κατάρας για κάθε λαό, ελπίζω πως βάζουν ένα μικρό λιθαράκι τα Ιστορικά Μυθιστορήματα σαν τις ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ. Το γνωρίζεις αυτό καλά μετά την επιτυχία του βιβλίου σου ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ Τ’ ΟΥΡΑΝΟΥ.

Η Τετραλογία του Εμφυλίου ήταν αυτή που σε έκανε ευρύτερα γνωστό. Πιστεύεις ότι υπάρχει ακόμη άγνοια για εκείνο το κομμάτι της ιστορίας μας; Πόσες γενιές πρέπει να περάσουν για να επουλωθούν οι πληγές και να προχωρήσουμε μπροστά χωρίς φυσικά να σβήσουν οι μνήμες;

Ο Εμφύλιος Πόλεμος ήταν η οδυνηρότερη, αλλά και η σκοτεινότερη περίοδος στη νεότερη Ιστορία του λαού μας. Ακόμη και μετά το τέλος του, ταλάνιζε την κοινωνία για πολλές ακόμη δεκαετίες. Οι κυβερνητικές δυνάμεις, Δεξιά, Κέντρο και Κεντροαριστερά, κέρδισαν τον Εμφύλιο, ευτυχώς κατά την γνώμη μου, αλλά διαχειρίστηκαν αυτή τους τη νίκη με τον χειρότερο τρόπο. Αντί να προσπαθήσουν να ενώσουν τον λαό, τον δίχασαν ακόμη περισσότερο και τα δεινά τα παρακολουθούσαμε μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα. Σήμερα φαίνεται πια πως αποκτήσαμε σιγά- σιγά την ωριμότητα να ψάξουμε, να αφουγκραστούμε και να κατανοήσουμε χωρίς τις ανοιχτές πληγές του παρελθόντος. Για εμένα η λήθη που ευαγγελίζονταν κάποιοι, δεν είναι λύση. Για εμένα λύση είναι η γνώση και η κατανόηση. Και κατά συνέπεια, η αποφυγή των ίδιων λαθών.

Πόσα χρόνια κράτησε η έρευνα ώστε να γραφεί το βιβλίο; Γνωρίζω ότι και βιβλιογραφικά αλλά και οι επισκέψεις στους τόπους όπου εκτυλίχτηκε η ιστορία κράτησαν πολύ χρόνο.

Δυόμιση χρόνια συνολικά, εκ των οποίων ο πρώτος χρόνος αποκλειστικά την ιστορική έρευνα. Όχι μόνο με τις μελέτες σε βιβλία, αρχεία, σημειώσεις και ημερολόγια, αλλά και με επιτόπιες επισκέψεις, με κουβέντες και συζητήσεις προκειμένου να ανοίξουν τα σεντούκια της μνήμης και να αναδυθούν συναισθήματα που κανένα δοκίμιο, ακόμη και ημερολόγιο, δεν μπορεί να σου δώσει.

Στην Αθήνα η καλή κοινωνία ζούσε με δεξιώσεις, ολυμπιακές γιρλάντες, δάνεια και οικονομικούς ελέγχους χωρίς να τους πολυνοιάζει για το αιματοκύλισμα της Μακεδονίας. Η ιστορία επαναλαμβάνεται;

Η ερώτηση είναι ρητορική φαντάζομαι. Το γνωρίζεις πολύ καλά πως η Ιστορία επαναλαμβάνεται αενάως, κι όχι μόνο στο θέμα του Μακεδονικού. Ίσως αλλάζουν οι συνθήκες οι κάποιοι όροι και λεπτομέρειες, μα το γενικό πλαίσιο των ιστορικών κύκλων παραμένει.

Η Κρήτη θυσίασε πολλά παλικάρια της στον αγώνα της Μακεδονίας. Οι σχέσεις Κρήτης και Μακεδονίας μέχρι και σήμερα είναι άριστες. Να μιλήσω ειλικρινά πώς μόνο τους Κρητικούς δικαιολογώ που ήρθαν στα συλλαλητήρια. Ποιος ήταν ο λόγος αυτής της συμπαράστασης των Κρητικών;

Η βαθιά εθνική τους συνείδηση, ο αδούλωτος χαρακτήρας τους και το αίσθημα δικαίου και τιμής που διαθέτουν όλοι οι Κρήτες, άνδρες και γυναίκες. Οι μισοί Μακεδονομάχοι ήταν Κρητικοί που ανέβηκαν από το νησί τους να υπερασπισθούν τους αλύτρωτους αδελφούς τους. Αργότερα, αυτή η αδελφοσύνη Κρήτης και Μακεδονίας σφυρηλατήθηκε ακόμη περισσότερο με την Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη. Οι πρόσφυγες που έφτασαν μετά το 1922 στη Μακεδονία και τη Θράκη επισφράγισαν τούτη την αδελφοσύνη αφού έβλεπαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο μόλις ένα σκαλί πιο κάτω από τον ίδιο τον Θεό.

Στη σελίδα 237 γράφεις πώς «ο καθένας οφείλει να πιστεύει πώς ο ίδιος πρέπει να σώσει το έθνος του». Στη σημερινή εποχή πιστεύεις ότι υπάρχει διάθεση σωτηρίας της χώρας; Υπάρχει ατομική ευθύνη;

Υπάρχει το ατομική ευθύνη εξ ορισμού, λίγο ή πολύ, αλλά υπάρχει. Ειδάλλως παριστάνουμε τις στρουθοκαμήλους. Δεν υπάρχει όμως το πρώτο δυστυχώς, η διάθεση σωτηρίας της χώρας. Και δεν μιλώ για τους απλούς ανθρώπους, για τον λαό που όποτε χρειάστηκε αγόγγυστα υπερασπίστηκε την πατρίδα. Μιλώ για τους ταγούς, τους κυβερνώντες. Τους οποίους βεβαίως εμείς οι ίδιοι εκλέγουμε. Κι εδώ μπαίνει το ζήτημα της ατομικής ευθύνης.

Αρετή και Φωτεινή. Δυο γυναίκες που αγάπησα πολύ. Η κάθε μια προσέφερε τον εαυτό της για τον αγώνα. Κινδύνεψαν. Αναφέρονται όμως και δασκάλες που το τέλος τους ήταν οικτρό. Τους έκοψαν τη γλώσσα για να μη μιλούν και μαθαίνουν Ελληνικά. Πόσο γνωρίζουν οι Νεοέλληνες σήμερα τη προσφορά των δασκάλων;

Οι παλαιότεροι την γνωρίζουν και τους σέβονται. Πολλοί από τους νεότερους όμως, τους αντιμετωπίζουν, λυπάμαι που το λέω, με περιφρόνηση, γιατί οι «αξίες» που επικράτησαν τις τελευταίες δεκαετίες ήταν το βόλεμα το φαίνεσθαι και ο εύκολος πλουτισμός. Και ως γνωστόν, οι πενιχροί μισθοί των δασκάλων και των καθηγητών, ούτε μίζες ούτε βίλες ούτε «φαίνεσθαι» εξασφαλίζουν. Μα οι δάσκαλοι και οι δασκάλες μας εξασφάλισαν την συνέχεια του Ελληνισμού σε χρόνους δύσκολους και οδυνηρούς με μόχθο και θυσίες. Και για τούτο ακριβώς τον λόγο βαθύς είναι ο σεβασμός μου απέναντί τους.

Μέσα στο μυθιστόρημα υπάρχει και ο Κοσμάς που παίζει το δικό του ρόλο Δεν κρύβω ότι στην αρχή τον συμπάθησα για τις ιδέες του, όπως την ενότητα των εργατών και η πάλη απέναντι των πλουσίων. Αργότερα τον αντιπάθησα για τη θέση που κράτησε . Επιδίωξες να τον «χτίσεις» μ’ αυτά τα χαρακτηριστικά για τη πλοκή του μυθιστορήματος;

Ο Κοσμάς είναι από τους πιο ενδιαφέροντες χαρακτήρες του βιβλίου. Είναι αυτό που οι ηθοποιοί και οι σκηνοθέτες ονομάζουν «κόντρα ρόλος». Δεν διαπνέεται από πατριωτικά αισθήματα κόντρα σε όλους του υπόλοιπους, αλλά από φιλεργατικά. Δεν έχει εθνικό, αλλά διεθνιστικό προσανατολισμό. Δεν προέρχεται από ευκατάστατη οικογένεια ούτε έχει περγαμηνές και πτυχία. Παρά τούτα, μέσα από αυτόν εκφράζεται ολάκερο το εργατικό κίνημα που αναπτύχθηκε στη Θεσσαλονίκη στις αρχές του περασμένου αιώνα και κατέληξε στην γνωστή Φεντερασιόν. Επίσης, ως προς τα αισθήματα και τα συναισθήματά του, δεν είναι ένας σταθερός χαρακτήρας, μα ένα μυθιστορηματικός χαρακτήρας με ακραίες συμπεριφορές και σκαμπανεβάσματα απότομα. Από τον Παράδεισο στην Κόλαση και τανάπαλιν.

Στη σελίδα 433 γράφεις πώς «τα όπλα έρχονται μετά τα γράμματα. Χωρίς τα δεύτερα τα πρώτα δεν έχουν αξία». Κάνοντας τον συνήγορο του διαβόλου, πιστεύεις ως δάσκαλος πώς τα σημερινά παιδιά γνωρίζουν ιστορία; Και αν όχι, οι δάσκαλοι μπορούν με άλλο τρόπο, πχ λογοτεχνία, να δώσουν την αγάπη και τη γνώση της ιστορίας; Τελικά θα μπορούσε η ιστορία να διδάσκεται διαφορετικά ώστε να αγαπηθεί και να γνωρίζει ο Έλληνας πού πατά και πού πηγαίνει;

Δυστυχώς, είμαστε λαός ανιστόρητος. Και δεν φταίει ο απλός κόσμος, μα οι πολιτικές και οι κατευθύνσεις μιας αναχρονιστικής και αγκυλωμένης Παιδείας. Εάν κανείς ανατρέξει στα σχολικά του χρόνια τι του έχει μείνει από όσα διδάχθηκε πέρα από την ύλη των Πανελλαδικών; Ελάχιστα πράγματα που σκορπίζουν σαν τα φθινοπωριάτικα φύλλα στον δυνατό βοριά. Πόση σημασία έχει φερ’ ειπείν για ένα παιδί να γνωρίζει απέξω και από στήθους κάθε λέξη της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή; Κι όμως, πολλοί την κατέχουν, μόνο και μόνο επειδή βρισκόταν στην ύλη των Πανελλαδικών. Αντιθέτως, πόσοι γνωρίζουν τι συνέβη πραγματικά στον Εμφύλιο Πόλεμο ακόμη κι αν οι παππούδες και οι προπαππούδες τους πολέμησαν σε αυτόν, ακόμη κι αν επηρέασε τη ζωή των οικογενειών τους για ολόκληρες δεκαετίας;

Όπως πολλοί αναγνώστες έχουμε παρατηρήσει από προσωπικές εμπειρίες, δεν θα φτάσουμε ποτέ σ’ αυτά τα γεγονότα που μας γνωρίζει το βιβλίο σου. Πιστεύεις ότι το ιστορικό μυθιστόρημα μπορεί να καλύψει τα σχολικά εγχειρίδια;

Παίρνοντας λαβή από την ερώτηση και συνεχίζοντας όσα έλεγα πριν, η ιστορική γνώση μπορεί να γίνει κτήμα του ανθρώπου μόνο βιωματικά, να τη νιώσει και να την αισθανθεί, όχι να τη διδαχθεί αναγκαστικά, πιεστικά και βιαστικά από ξύλινα και βαρετά σχολικά εγχειρίδια. Σε αυτή την κατεύθυνση, τα Ιστορικά Μυθιστορήματα διαθέτουν ένα τεράστιο πλεονέκτημα. Εάν είναι καλογραμμένα, ο αναγνώστης δεν διαβάζει απλώς, ζει τα γεγονότα και τις καταστάσεις, τις αφουγκράζεται τις αισθάνεται, τις νιώθει μέχρι τα μύχια της ψυχής του. Έτσι λοιπόν μπορεί να προκύψει η βιωματική γνώση μέσα από ένα καθαρό και καλογραμμένο Ιστορικό Μυθιστόρημα. Είναι απλό. Ποιος μπορεί να ξεχάσει ευκολότερα; Αυτός που διδάχτηκε κάτι ή αυτός που το έζησε;

Να σε ρωτήσω για τα βιβλία σου «Εντιμότατα Λαμόγια» και «Μαύρη Αυγή» που υπέγραψες ως Θάνος Δραγούμης. Ποια ήταν η ανάγκη του ψευδώνυμου γι αυτά τα δυο βιβλία;

Η ανάγκη να είμαι καθαρός και έντιμος απέναντι στους αναγνώστες και στις αναγνώστριές μου. Όντας ταγμένος μέχρι τότε να υπηρετώ το Ιστορικό Μυθιστόρημα που έχει μια συγκεκριμένη δομή, ανάπτυξη και ύφος, δεν ήθελα κανείς να απογοητευτεί από βιβλία που είχαν εντελώς άλλη θεματολογία και λεκτική ανάπτυξη. Το Σφαγείο Σαλονίκης επί παραδείγματι που υπέγραψα με το ψευδώνυμο Θάνος Δραγούμης χωρίς να φανερώσω το πραγματικό μου όνομα, λόγω του θέματος και των ηρώων του είχε εντελώς διαφορετική δομή, ρυθμό και φρασεολογία, βαρύτατα χυδαία σε κάποια σημεία, έως και αποκρουστική. Ή θα έπρεπε να διαλέξω ένα διαφορετικό όνομα για να μην πλανέψω κανέναν αναγνώστη μου ή θα έπρεπε να απαλύνω και να λειάνω καταστάσεις και λέξεις. Θεώρησα όμως πως αυτό το δεύτερο θα αλλοίωνε την περιρρέουσα, μυθιστορηματική ατμόσφαιρα και άρα θα αλλοίωνε το ίδιο το μυθιστόρημα κι έτσι επέλεξα το ψευδώνυμο, παρά τις αντίθετες παραινέσεις και τις πολλές πιέσεις του εκδότη μου για ευνόητους λόγους.

Ποια είναι η γνώμη σου για τη προβολή των συγγραφέων και του έργου τους από το Bookia;

Και το ρωτάς Μάγδα; Η καλύτερη. Το Bookia δεν είναι απλώς ένα πολύ καλό και χρήσιμο κανάλι για όλους εμάς, αναγνώστες και συγγραφείς, ακόμη και εκδότες. Είναι απαραίτητο. Είναι το μοναδικό κανάλι επικοινωνίας αποκλειστικά αφιερωμένο στο βιβλίο και την ανάγνωση. Σπουδαίο κατόρθωμα που ο φίλος Παναγιώτης Σιδηρόπουλος και η σύζυγός του, με πολύ προσωπικό μόχθο και θυσίες έστησαν εκ του μηδενός και κρατούν ζωντανό μαζί με τους εκλεκτούς συνεργάτες τους σε όλη την Ελλάδα. Όχι μόνο σαν συγγραφέας, μα και σαν αναγνώστης, σας ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου…

Εγώ την απόλαυσα πάντως τη κουβέντα με το Θοδωρή Παπαθεοδώρου. Τον ευχαριστώ πολύ και είμαι σίγουρη ότι οι «Γυναίκες της Μικρής Πατρίδας» θα αγαπηθούν. Οι φίλοι αναγνώστες της Κατερίνης θα έχουν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν και να μιλήσουν μαζί του στις 19 του Απρίλη στο βιβλιοπωλείο Νέστωρ…

http://www.bookia.gr/index.php?action=Blog&post=25e371fe-07da-4e11-89bc-58a151238933