Το μυστικό της παλιάς φωτογραφίας

Το μυστικό της παλιάς φωτογραφίας

b225697
Πώς μια κιτρινισμένη φωτογραφία μπορεί να γεννήσει μνήμες; Τι είναι αυτό που μια φωτογραφία φέρνει στο χαρτί για να γίνει κτήμα των επόμενων γενεών; Ο Μάκης Πάνος έγραψε ένα βιβλίο 395 σελίδων που το «ρούφηξα» κυριολεκτικά. Με συνεπήρε το ιστορικό ταξίδι μέσα από τους ήρωες και τις προκαταλήψεις τους. Δεν έχω διαβάσει τα προηγούμενα βιβλία του. Ήταν το πρώτο του και με κέρδισε αμέσως. Πολλές φορές βλέπουμε παλιές φωτογραφίες και ξεπηδούν ιστορίες, μνήμες καταχωνιασμένες, μυστικά που κρύβουν πολύ πόνο, προκαταλήψεις. Ο συγγραφέας βρήκε την ιστορία, τους ήρωες και έφερε σε επιφάνεια μυστικά που κρυβόταν για δεκαετίες πίσω από αυτή. 



Καταχωνιασμένα μυστικά περιμένουν χρόνια για να δουν το φως. Ανομολόγητες πράξεις στιγματίζουν τους ήρωες επηρεάζοντας τις ζωές των απογόνων τους. Το βιβλίο ακολουθεί τη ζωή μιας οικογένειας από τον Οκτώβρη του 1912, λίγες βδομάδες πριν από την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον τουρκικό ζυγό, μέχρι τη μεταπολίτευση, με ενδιάμεσους σταθμούς, τον πόλεμο της Κριμαίας, την μικρασιατική καταστροφή, την κατοχή, τον Εμφύλιο και την περίοδο της δικτατορίας. Πολλές ανατροπές γύρω από τους ήρωες, εκπλήξεις δυσάρεστες ή ευχάριστες που ούτε μπορούν να φανταστούν οι αναγνώστες. Τόπος, η Χαλκιδική. Πόσα λίγα αλήθεια ξέρουμε για αυτή τη περιοχή; Με επιμονή «βούτηξε» στην βιβλιογραφία, για να μας δώσει το κλίμα της εποχής. Δεν γνωρίζω πόσο καιρό κράτησε η συγγραφή του αλλά το αποτέλεσμα, μας δείχνει ότι ο συγγραφέας κόπιασε πολύ μέχρι να μας δώσει αυτό το βιβλίο. Βλέποντας το σε κερδίζει το εξώφυλλο. Επιμέλεια του επιμελητή και εκδότη των εκδόσεων Δημήτρη Καραναστάση που όπως όλα τα εξώφυλλα των βιβλίων των εκδόσεων Πνοή είναι έργα Τέχνης. Μια κίτρινη πολυκαιρισμένη φωτογραφία που «μιλά» πραγματικά και προδιαθέτει τον αναγνώστη να διαβάσει το οπισθόφυλλο. Ήρωες που ο καθένας έχει τη δική του σκληρή και αδυσώπητη ιστορία. 

Το 1912, στη σελίδα 100 γράφει «Τι στο διάολο θέλουν οι γκιαούρηδες κάθε τόσο και ξεσηκώνονται; Κοντά 500 χρόνια τώρα μια χαρά περνάμε Τούρκοι και Ρωμιοί εδώ πάνω. Ακόμη να το χωνέψουν;». Ακολουθούν η Κριμαία, η Μικρασιατική Καταστροφή με ιστορικά στοιχεία που δεν κουράζουν αφού έχει τη τέχνη να τα περνά από τη ζωή του ήρωα του, του Νικόλα. Πού το κουσούρι του καλύπτεται πίσω από τον αντρικό εγωισμό που δεν μπορεί να εξομολογηθεί ούτε στο έτερο ήμισυ. Λείπει δέκα χρόνια σε πολέμους γιατί δεν μπορούσε να το παραδεχθεί. Στη σελίδα 248. «Τον μίσησα τον πόλεμο, τον σιχάθηκα, με απογοήτεψε φρικτά ο άνθρωπος, Μαρία μου! Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι εμείς οι άνθρωποι ήμασταν ικανοί να ξεπεράσουμε σε αγριότητα και τα πιο μοβόρικα θηρία» Διαβάζοντας το έχω την αίσθηση πώς ο συγγραφέας ήθελε να τονίσει ότι πέραν όλων των άλλων, βασικός του στόχος σ’ αυτό το μυθιστόρημα ήταν να ασχοληθεί με την απάνθρωπα σκληρή, μαρτυρική ζωή κάποιων αδύναμων ομάδων, ανθρώπων δηλαδή που είχαν την ατυχία να έχουν κάποια ιδιαιτερότητα, κάποιο κουσούρι. Προσπαθεί να περιγράψει όσο μπορεί πιο παραστατικά την εναγώνια προσπάθειά των ανθρώπων αυτών να καταχωνιάσουν τα εφτασφράγιστα μυστικά τους, να κρύψουν τα «κουσούρια», τις εποχές εκείνες που οι μικρές κοινωνίες όχι μόνο δεν ήταν καθόλου ανεκτικές σε τέτοιου είδους διαφορετικότητες, αλλά έκαναν κόλαση τη ζωή όσων ξέφευγαν από την λεγόμενη κανονικότητα». Ένας βιασμός και ένα φονικό είναι τα πρώτα μυστικά, σε ένα μακρύ κουβάρι, όπου εμπλέκονται διάφορα πρόσωπα, που το καθένα κουβαλάει και προσθέτει κι άλλα μυστικά κι άλλες σιωπές κι άλλα εσωτερικά μαρτύρια. Όλα είναι χτισμένα πάνω στο ψέμα γι’ αυτό και κάλπικα: η δήθεν αγάπη για την πατρίδα, ο δήθεν σωστός ανδρισμός, ο δήθεν έρωτας, το δήθεν πάθος για τα εθνικά ιδεώδη, η εγκληματική εμμονή στη φυλετική καθαρότητα κ.ά. Βασικά στοιχεία, που απαντώνται σε αυτό το μυθιστόρημα, είναι η καταγγελία και καταδίκη κάθε φασίζουσας νοοτροπίας και συμπεριφοράς, είτε αυτή εμφανίζεται στον κοινωνικό κύκλο, είτε πίσω από τους τοίχους του σπιτιού, στην οικογένεια καθώς και η υπεράσπιση των ανθρώπινων αξιών και των δικαιωμάτων όλων, πέρα από διακρίσεις φύλου, χρώματος, φυλής, θρησκείας ή εθνικότητας.

Προκαταλήψεις, μυστικά που τα ξέρει όλος ο κόσμος, το σεντόνι το ματωμένο τη πρώτη νύχτα του γάμου, τα κορίτσια στο σπίτι, τα αγόρια στη γη ή σε αντρικά επαγγέλματα. Ο γιος του Στράτου, του «γύφτου» λόγω του μαυριδερού του χρώματος, ο Νικόλας που θέλει να σπουδάσει ζωγράφος, ο πατέρας του τον θεωρεί ιδιαίτερο και δεν τον αφήνει να σπουδάσει για να μη πει τίποτε ο κόσμος. Στη σελίδα 279 γράφει «Ν’ αφήσουμε τους κομμουνιστές και τους πούστηδες να μας χαλάσουν τη πατρίδα;» Ο Θόδωρος, ο άλλος γιος του Στράτου, τον ακολουθεί στα πιστεύω του αλλά και σ’ αυτόν τον ήρωα έχουμε μεγάλη ανατροπή που θα εκπλαγείτε. Όλα γίνονται με τον φόβο. Από το σπίτι, το σχολείο, την εκκλησία, την γειτονιά, τον χωροφύλακα. Οι κοπέλες που είναι γεροντοκόρες στα 30, τα αγόρια που δεν μπορούν να φτιάξουν οικογένεια αν δεν παντρέψουν τις αδελφές. Ήρωας σκληρός όπως η γη ο Στράτος, περιφρονημένος από τα μικράτα του, γίνεται από θύμα, θύτης. Φυσικό επακόλουθο. Θαυμάζει τους Γερμανούς που θα μας βάλουν σε τάξη, οργανώνεται στα Τάγματα Ασφαλείας, μπροστάρης στον αγώνα κατά των μπολσεβίκων Γλείφει την εξουσία και θησαυρίζει στην περίοδο της Χούντας. Εθνικόφρονας που η οικογένεια, ο δήθεν πατριωτισμός και η θρησκεία είναι το ευαγγέλιο του. Σκηνές χρόνων παρακράτους εκτυλίσσονται στις σελίδες του. Και πάμε στη νεότερη ελληνική ιστορία, στα γαλάζια και τα κόκκινα καφενεία, εκεί που προπηλακίζονται όσοι δεν είναι εθνικόφρονες, στις εκλογές βίας και νοθείας, στιγματισμένοι άνθρωποι, περιθωριοποιημένοι, που ο φόβος έδεσε με τη ζωή τους. Ρατσισμός και φανατισμός έντονος διαχέεται σε όλο το βιβλίο. Στη σελίδα 335 «Δυο έχουν πάρει κιόλας τον δρόμο για τα ξερονήσια και καμιά δεκαριά άλλοι είναι μαντρωμένοι , προς γνώση και συμμόρφωση. Εκεί θ’ αφήσουν τα κοκαλάκια τους αν δεν αλλάξουν μυαλά» 

Η Βαγγελιώ, η Γεωργία και η Μαρία ήταν οι γυναίκες πρωταγωνίστριες. Αυτές που φορτώθηκαν το μεγαλύτερο σταυρό της κοινωνίας. Αυτές που η ζωή δε τις χάιδεψε. Ο Νικόλας ανακάλυψε το μυστικό πίσω από τη κίτρινη φωτογραφία… 

Καλοτάξιδο να είναι…. Μακάρι να μην έρθουν ξανά αυτές οι εποχές! Να διδαχτούμε από την ιστορία!

  Δημοσιεύθηκε στο bookia