Γνωρίστηκα με τον συγγραφέα Αντώνη Χαριστό από μια ανάρτηση του στο διαδίκτυο για το περιοδικό «Ποιητικά Τοπία» και το «Λογοτεχνικό Δελτίο» που επιμελούνται η Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης, και εκδίδουν οι εκδόσεις «Γράφημα», της οποίας είναι ιδρυτικό μέλος της.
Διάβασα στο βιογραφικό του ότι εξέδωσε δυο νουβέλες, ένα μυθιστόρημα και τρία θεωρητικά έργα. Η νουβέλα «Μποστάνι Δημοκρατίας», η πιο πρόσφατη ήταν η αφορμή και το μελέτημα του «Ο πεσιμισμός είναι ανθρωπισμός. Η περίπτωση του ποιητού Κώστα Καρυωτάκη» από τις ίδιες εκδόσεις, ήταν αφορμή που επικοινώνησα μαζί του και συζητήσαμε!
Αντώνη Χαριστέ ευχαριστώ που δέχτηκες να κουβεντιάσουμε για λογαριασμό του Bookia. Ποιητής ή πεζογράφος; Με ποιον τίτλο συστήνεσαι στο αναγνωστικό κοινό;
Έχω κατ’ επανάληψη αρθρογραφήσει για την σημασία των εξ επαγγέλματος λογοτεχνών. Με την εν λόγω έννοια αναφέρομαι αποκλειστικά στην συνειδητοποίηση της ευθύνης την οποία αναλαμβάνει ο λογοτέχνης έναντι του ρόλου τον οποίο αποφασίζει να υπηρετήσει δίχως οικονομικές προεκτάσεις. Απευθύνεται στην ουσιαστική αποδοχή μίας διαρκούς ενασχόλησης με την έκφραση, το λόγο και τη γλώσσα, τα αποτελέσματα της οποίας εκτίθενται στο δημόσιο χώρο. Αυτή η συνειδητοποίηση είναι και η ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου που εκφράζεται στιγμιαία μέσα από την ποιητική ή πεζογραφική φόρμα από τον άνθρωπο-λογοτέχνη ο οποίος ταυτίζεται με την πνευματική εργασία ως αναπόσπαστο τμήμα της ζωής του. Καταλήγει δηλαδή σε αυτοσκοπό. Αυτή τη διαφορά, όπως την αντιλαμβάνομαι, επιδιώκω να την μορφοποιήσω μέσα από τις θεωρητικές αναφορές στις οποίες συνθέτω τα υλικά στοιχεία για την διαμόρφωση της «τάξης των επαγγελματιών λογοτεχνών». Στόχος, να συγκροτηθούν οι προϋποθέσεις στη συνείδηση των λογοτεχνών, προϋποθέσεις οι οποίες θα ξεκαθαρίσουν το τοπίο στο οποίο η πνευματική παραγωγή δεν είναι ετεροπροσδιορισμένη διασκέδαση (χόμπι) αλλά εργασία ως αναπόσπαστος κρίκος της πολιτιστικής αλυσίδας του τόπου, μέσα από την οποία αποκτά ταυτότητα το παρόν και το μέλλον αυτού. Σε αυτά τα πλαίσια ο ρόλος του ποιητού, του πεζογράφου ή/και του μελετητή/ερευνητή θα αυτό-καταργηθεί και στη θέση του θα αναδυθεί ο λογοτέχνης, με υποχρεώσεις και δικαιώματα στην κοινωνία των πολιτών. Είμαστε ωστόσο μακριά από τον στόχο τον οποίο επιθυμώ να υπηρετήσω. Στις δεδομένες συνθήκες, μολονότι γράφω ποίηση με αποκλειστική έμφαση στον υπερρεαλισμό, ποίηση η οποία θα διοχετευτεί σε αυτοτελή έκδοση συλλογής, εντάσσομαι στο χώρο της πεζογραφίας. Όλα μου τα έως σήμερα έργα, με εξαίρεση τα θεωρητικά και το πρόσφατο μελέτημα για τον Καρυωτάκη, είναι δύο νουβέλες κι ένα μυθιστόρημα συμπεριλαμβανομένων και των διηγημάτων τα οποία δημοσιεύονται στο μηνιαίο έντυπο του Λογοτεχνικού Δελτίου.
Πότε ξεκίνησες να γράφεις και πως εμπνεύστηκες τη νουβέλα «Μποστάνι Δημοκρατίας»; Ομολογώ πως μου άρεσε η πολιτική του χροιά, οι ήρωες του. Αλλά τι έχει η Σαμοθράκη που σε μάγεψε και το επέλεξες ως τόπο της νουβέλας σου;
Επρόκειτο για συνδυασμό παραγόντων έως ότου μορφοποιηθεί η ιδέα σε κείμενο και τελικά σε έργο εν συνόλω. Από τη μία πλευρά η αναζήτηση εκλογικών στάσεων του πληθυσμού κατά τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης και από την άλλη η ανάγκη χάραξης μίας διακριτής ζώνης ερωτημάτων ανάμεσα στη θέση του ατόμου μέσα στα γεγονότα και τη θέση του ατόμου μετά το πέρας των γεγονότων. Ένα ερώτημα το οποίο δύναται να τοποθετηθεί σε οποιαδήποτε στιγμή της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Επιχείρησα, λοιπόν, μέσα από το «μποστάνι Δημοκρατίας» να απαντήσω στα ερωτήματα τα οποία ο ίδιος έθεσα. Προφανώς, η απάντηση σε μία τέτοιου είδους αναζήτηση καταλήγει σε ψυχογράφημα μίας πληγωμένης αίσθησης της ανθρώπινης αδυναμίας να ορίσει την ταυτότητά της στο συνονθύλευμα των εξωτερικών προσλήψεων και επιρροών οι οποίες καθορίζουν την πορεία των πραγμάτων. Η Σαμοθράκη ως νησί, ως τόπος με ιδιαίτερη «άγρια» ομορφιά, καθρεφτίζει τις συντεταγμένες της ανθρώπινης υπόστασης μέσα από τους φυσικούς και τεχνητούς περιορισμούς τους οποίους επιβάλει. Υπήρξε το κατάλληλο μέρος για να τοποθετηθούν όχι απλώς πρόσωπα σε μία ιστορία αλλά η ιστορία αντεστραμμένη στο χρόνο ως πρόλογος για τα μελλούμενα της αφηρημένης αισθητικής.
Ποια είναι τα προσωπικά σου βιώματα αφού δεν ζούσες την εποχή που εξελίσσεται η ιστορία σου σ’ αυτή τη νουβέλα και γιατί χρησιμοποιείς την καθαρεύουσα στο βιβλίο σου; Ποια είναι τα μηνύματα που θέλεις να περάσεις μέσα από αυτό;
Γεννηθείς το 1988 συνεπάγεται ότι στα 1980 δεν είχα συλληφθεί ούτε καν ως ιδέα. Δεδομένου αυτού του γεγονότος η επιστροφή στο παρελθόν είναι επίπονη έως και επικίνδυνη διαδικασία, ιδιαίτερα εάν επρόκειτο για ιστορικό μυθιστόρημα. Ωστόσο, επέλεξα την κοινωνική καταγραφή μίας μεταβατικής εποχής η οποία επικεντρώνεται στις ανθρώπινες σχέσεις και το επίπεδο παραφροσύνης το οποίο κυριαρχεί σε αυτές ως απότοκο μίας ανηλεούς εκμετάλλευσης των θεσμών επί του ποιμνίου. Είναι μία διαχρονική επανάληψη της ιστορίας η οποία γελοιοποιεί την πολιτική ως ύψιστο ιδανικό της πολιτειακής οργάνωσης και της ανθρώπινης παρέμβασης στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ενεργοποιώντας παράλληλα τους μηχανισμούς αυτό-υπονόμευσης της ίδιας αυτής πράξης. Η πλοκή της ιστορίας, εκκινώντας από την κωμωδία και καταλήγοντας στην τραγωδία, αναπλάθει την πάγια διαλεκτική κίνηση των ανθρώπινων κοινωνιών. Όσον αφορά τη χρήση της καθαρεύουσας γι’ αυτή ευθύνεται ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Η χρήση εκ μέρους του της καθαρευούσης με συνεπήρε στα έργα του τα οποία μελετούσε εκ νέου την περίοδο εκείνη και ασυναίσθητα και σίγουρα περισσότερα απλοϊκά την μετέφερα στο έργο.
Τι είναι η Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης και ποιος είναι ο σκοπός της;
Η Υπερρεαλιστική Ομάδα Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 2018 με διττό στόχο. Από τη μία πλευρά να προκαλέσει την κατασκευή μίας νέας λογοτεχνικής παράδοσης εκκινώντας από τους έλληνες υπερρεαλιστές, Ανδρέα Εμπειρίκο και Νίκο Εγγονόπουλο, γεγονός το οποίο απαιτούσε εκ μέρους μας την σοβαρή και υπεύθυνη ενασχόληση με το λογοτεχνικό παρελθόν του τόπου (τα πρώτα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας δημοσιεύονται στο ετήσιο φιλολογικό όργανο της ΥΟΘ «Κλίβανος» καθώς και στα αυτοτελή μελετήματα των μελών) και από την άλλη πλευρά την οριστική επανατοποθέτηση του υπερρεαλισμού στα πλαίσια της δημιουργικής τέχνης, ποιητικής και μη. Για εμάς ο υπερρεαλισμός του Μπρετόν και των Γάλλων συνοδοιπόρων του δεν ολοκλήρωσε την πορεία του στα τέλη της δεκαετίας του ’60 αλλά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα ψυχιατρεία και τις ανθρώπινες τραγωδίες που βίωσε η ανθρωπότητα κατά τον 20ο αιώνα. Το ολικό αδιέξοδο των ιδεών και της απελευθέρωσης του ατόμου από τα δεσμά της ύλης και του εξωτερικού περιβάλλοντος (ως πρώτο συνθετικό του εγκλωβισμένου ασυνειδήτου κόσμου) επιβάλει την αναθεώρηση των μέσων και των προοπτικών. Για την ΥΟΘ ο υπερρεαλισμός είναι έκφραση και δημιουργία, είναι εικόνες και λόγος, είναι η αναγκαιότητα κατανόησης του νέου τύπου κόσμου, της νέας πραγματικότητας για την οποία οφείλουμε να αγωνιστούμε προτού περάσουμε στην πράξη της αλλαγής. Με άλλα λόγια πιστεύουμε ότι το άτομο οφείλει να αυτο-απελευθερωθεί μέσα από το λόγο και την γλώσσα προτού απευθύνει το κάλεσμα στην κοινωνία.
Ποιοι είναι οι Υπερρεαλιστές Ποιητές που θαυμάζεις;
Αναμφισβήτητα ο Ανδρέας Εμπειρίκος και ο Νίκος Εγγονόπουλος. Υπήρξε ρηξικέλευθη η παρέμβασή τους στο θολό τοπίο της ελληνικής πραγματικότητας της δεκαετίας του 1930, γεγονός για το οποίο τους οφείλουμε ευγνωμοσύνη.
Μίλησε μου για τα «Ποιητικά Τοπία» και για το «Λογοτεχνικό Δελτίο» για να τα μάθουν και οι αναγνώστες; Πώς αποφασίσατε να συνεχίσετε να τα εκδίδετε σε χαλεπούς καιρούς όταν πολλά λογοτεχνικά-ποιητικά περιοδικά φυτοζωούν;
Θεωρήσαμε πως η ποίηση και η πεζογραφία πρέπει με συντεταγμένο και οργανωμένο τρόπο να αποκτήσουν δυναμική σταθερής παρέμβασης στο δημόσιο λόγο. Γύρω από τα εν λόγω μηνιαία έντυπα, τα οποία διανέμονται δωρεάν σε διάφορα σημεία ανά την επικράτεια πέραν της Θεσσαλονίκης, συγκροτείται με σταθερά βήματα μία ομάδα νέων δημιουργών στις στήλες των οποίων δημοσιεύουν πρωτόλεια έργα. Επομένως, δεν πρόκειται απλά για έναν χώρο έκφρασης αλλά για πεδίο εκκολαπτόμενης λογοτεχνίας. Έχουμε αναπτύξει συνεργασίες κι έχουμε δημοσιεύσει έργα στο Λογοτεχνικό Δελτίο τα οποία είναι ο ορισμός του διηγήματος, με προσοχή στη χρήση της γλώσσας, με ανάπτυξη χαρακτήρων και γεγονότα τα οποία προσκαλούν έντονες συναισθηματικές αντιθέσεις. Αντίστοιχα, και στα Ποιητικά Τοπία αναγνωρίζει πλέον κανείς τους νέους δημιουργούς μέσα από το προσωπικό τους χαρακτήρα γραφής και αποτύπωσης των θεματικών. Τους είμαστε ευγνώμονες για το επίπεδο αυτό της συμμετοχής.
Ο «πεσιμισμός είναι ανθρωπισμός»; Για μίλησε μου για το μελέτημα σου;
Το μελέτημά μου με τίτλο «Ο πεσιμισμός είναι ανθρωπισμός. Η περίπτωση του ποιητού Κώστα Καρυωτάκη» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γράφημα εντάσσεται στον ευρύτερο σχεδιασμό των στόχων κατασκευής μίας νέας λογοτεχνικής παράδοσης, όπως προανέφερα. Επιδιώκω μέσα από το συγκεκριμένο μελέτημα την αναγωγή της ανθρώπινης πράξης (όχι της αυτοχειρίας αυτής καθαυτής) σε ταύτισή της με τον παράγοντα ύπαρξη ως αυτοτελή μορφή έκφρασης της εναγώνιας προσπάθειας του ανθρώπου να προσδιοριστεί στις συμπληγάδες της ιστορίας, ατομικής και συλλογικής. Ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης με τη στάση ζωής η οποία αποτυπώνεται στα ποιήματά του, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το τραγικό τέλος, κατέγραψε με αποφασιστικότητα τις αιτίες της ανθρώπινης μικρότητας, τις πηγές της ανθρώπινης ήττας τις οποίες βίωνε παράλληλα με τον πόνο για το αδιέξοδο της απελευθέρωσης από τον κλοιό της ματαιότητας των πραγμάτων. Ο Κώστας Καρυωτάκης ενταφίασε μία ολόκληρη εποχή ματαιοτήτων εγκαινιάζοντας ταυτόχρονα ένα νέο κύκλο προσφοράς στη ζωή μέσα από το παράδειγμά του.
Για να κάνω τον συνήγορο του διαβόλου: Μπορεί να αναρωτηθεί ο κάθε αναγνώστης διαβάζοντας τη σελίδα της Ομάδας, «τι θέλουν να πουν οι Ποιητές»; Σε ποιο κοινό απευθύνεται η ομάδα;
Η υπερρεαλιστική ποίηση δεν διαφέρει σε τίποτε από την ποίηση άλλων «σχολών» και ρευμάτων σκέψης και έκφρασης. Επιτρέπει στον αναγνώστη ελεύθερα να ερμηνεύσει τις εικόνες και τα νοήματα που κρύβονται πίσω από αυτές. Ο υπερρεαλισμός είναι η τέχνη της εικόνας μέσα από την υποταγή της γλώσσας στην αυτονομία της. Δεν είναι παράδοξη η τέχνη του υπερρεαλισμού. Υπάρχουν ποιήματα του Σεφέρη ή του Αναγνωστάκη, για να φέρω στη συζήτηση δύο διαφορετικά σχήματα ποιητικής, στα οποία οφείλει ο αναγνώστης να αναρωτηθεί πολλάκις για το νόημά τους. Αυτό δεν συνεπάγεται την άρνηση της ποιητικής τους αλλά ακριβώς το αντίθετο. Επιτρέπουν στον αναγνώστη να σχηματίσει την απάντηση στα προσωπικά του ερωτήματα μέσα από τις δικές του προσλήψεις και επαγωγές της έκφρασης δίχως να μειώνεται στο ελάχιστο η αξία της ατομικής αποτύπωσης των δημιουργών. Το βασικό λάθος των υπερρεαλιστών στην Ελλάδα υπήρξε το γεγονός πως άφησαν έρμαιο στις διαθέσεις τρίτων προσώπων τον υπερρεαλισμό ως τέχνη, γεγονός το οποίο συνετέλεσε στην απομόνωση και την στοχοποίηση του ως κάτι το ανεδαφικό και άτοπο. Και υπογραμμίζω την τέχνη πέραν των υπολοίπων προεκτάσεων τα οποία υποστήριζαν απ΄ την πλευρά τους οι Γάλλοι υπερρεαλιστές. Είναι ένα κενό στην ιστορία της πνευματικής δημιουργίας στον τόπο μας που πρέπει να διορθωθεί.
Πιστεύεις πως το βιβλίο είναι ένα ψυχοθεραπευτικό πολιτιστικό προϊόν που μπορεί να βοηθήσει τον νέο άνθρωπο;
Κατηγορηματικά όχι. Είναι ψευδαίσθηση να πιστεύει κανείς ότι το βιβλίο είναι σε θέση να απαλλάξει τον άνθρωπο από τις αιτίες που διαρκώς τον υπονομεύουν. Αιτίες οι οποίες επαναλαμβάνονται σε καθημερινή βάση. Το άτομο γεννιέται μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο προσλαμβάνοντας συγκεκριμένες ταυτότητες. Είναι ταυτότητες με ορόσημο αναπαραγωγής μίας καθεστηκυίας νοοτροπίας και στάσης έναντι των πραγμάτων. Οι ανατροπές που η ιστορία φέρνει στην προοδευτική της πορεία είναι ανατροπές οι οποίες εκκινούν από φιλόδοξες προθέσεις και καταλήγουν στην συνολική αποξένωση του είδους από τον εαυτό του. Ο άνθρωπος σε όλο του το βίο ισορροπεί ανάμεσα στην τραγωδία της ύπαρξης και την τραγωδίας της συνείδησης αυτής. Η απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της αποξένωσης εαυτού απαιτεί γενναία απόφαση εμβάθυνσης στο παρελθόν μίας κατάστασης γεγονότων τα οποία οδηγούν στην αυτοκαταστροφή καθώς η συνειδητοποίησή τους συνεπάγεται την απογύμνωση των αιτιών αδιεξόδου. Το βιβλίο είναι ένα μέσο για την στιγμιαία αποθέωση των πιο αισιόδοξων προθέσεων του ανθρώπου και ταυτόχρονα το πεδίο αυθυποβολής της ανωριμότητας του ανθρώπου να τις υποστηρίξει.
Ποια είναι τα επόμενα εκδοτικά σχέδια του Αντώνη Χαριστού για το μέλλον; Ποίηση ή πεζογραφία;
Για το 2021 δεδομένων των συνθηκών που επικρατούν προσηλώνομαι στην έκδοση του νέου μου μυθιστορήματος καθώς κι ενός μελετήματος για τη λογοτεχνική κίνηση της δεκαετίας του 1930 και το ρόλο του Άγγελου Τερζάκη. Ωστόσο, το σημαντικότερο εκδοτικό νέο θα έρθει το 2022 με την έκδοση της φιλοσοφικής πραγματείας για τον Έγελο (Χέγκελ) και το ρόλο της ιστορίας. Μία μελέτη η οποία θα επικεντρώνεται στη Γαλλική Επανάσταση του 1789 και θα διαμορφώνει ένα πλαίσιο διαλόγου με τη μαρξιστική προσέγγιση του ιδίου θέματος.
Ευχαριστώ πολύ για τη συζήτηση Αντώνη Χαριστέ σου εύχομαι να είναι καλοτάξιδα τα βιβλία σου και να πραγματώσεις όλα τα συγγραφικά σου σχέδια.