Μίνα Παπανικολάου, μιλάει στην Μάγδα Παπαδημητρίου

mina papanikolaou

Την ποιήτρια Μίνα Παπανικολάου τη γνωρίζω αρκετά χρόνια, συμπορευτήκαμε στην Ένωση Συγγραφέων Πιερίας της οποίας είμαστε από τα ιδρυτικά της μέλη. Από τότε έχει έξι ποιητικές συλλογές και έχει βραβευτεί και τιμηθεί για το ποιητικό της έργο. Αφορμή για αυτή τη συνέντευξη στάθηκε η έκδοση της έβδομης ποιητικής της συλλογής «Στιγμιότυπα αβύσσου» από την Άνεμος Εκδοτική, 2021.

 

Μίνα Παπανικολάου, σ' ευχαριστώ εκ των προτέρων που μου παραχωρείς τον περιορισμένο σου χρόνο για μια συζήτηση για λογαριασμό του Bookia. Στιγμιότυπα αβύσσου είναι ο νέος τίτλος της συλλογής σου μ’ ένα όμορφο εξώφυλλο. Άβυσσος και Ερινύες ή Ουτοπία;

Οι ποιητικοί συνειρμοί επιτρέπουν, ευτυχώς, τη μετάβαση από την Άβυσσο στο Φως για την αναζήτηση και την κατάκτηση της προσωπικής μας Ουτοπίας. Τυγχάνει η εκτίμηση του φωτός να προκύπτει από το πέρασμα της προσωπικής μας αβύσσου. Συμβαίνει συχνά, τουλάχιστον εγώ γράφω κι αναφέρομαι σε εκείνους που πάλεψαν και παλεύουν για την ζωή τους διότι υπάρχουν επίσης άνθρωποι που όλα ήταν εύκολα για εκείνους, ήταν πάντα προστατευμένοι, από τους ανθρώπους, τον κοινωνικό περίγυρο. Το πλέγμα προστασίας τους υπήρχε από τη γέννα τους, ως σπάργανο. Δεν με αφορά αυτή η περίπτωση, όχι πια. Μεγαλώνοντας νιώθω πως οφείλω πιότερο σε εκείνους κι εκείνες που μάχονται διότι δεν είχαν άλλη επιλογή. Ή για να είμαι απολύτως σαφής γράφω για όσους δεν τα παράτησαν.

Η τελευταία σου ποιητική συλλογή ήταν το 2014 με τίτλο «Μια αιωνιότητα αργότερα». Μετά από αυτή τη πολύχρονη ποιητική σου απουσία τα «Στιγμιότυπα αβύσσου» ήρθαν ως λύτρωση, σαν βάλσαμο;

Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου. Ο προηγούμενος τίτλος (Μια αιωνιότητα αργότερα, εκδόσεις ΛΕΞΙΤΥΠΟΝ) συνέδεε τη συλλογή «Εσπερινή Συνάντηση με τα ποιήματα του Νίκου Καρύδη» με το 2014. Ήταν ένας ποιητικός διάλογος που στην πραγματικότητα συνέδεσε τη δεκαετία του ’70 με τη δεκαετία που διανύουμε καθώς τα ποιήματα του αλησμόνητου Καρύδη γράφτηκαν τότε και τα δικά μουτo 2013- ‘14. Μου παραχωρηθήκαν από την κόρη του και «έπλεξα» ένα ποιητικό διάλογο (πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα).

Ήταν ένα δύσκολο έργο, η εμβάθυνση εννοώ, στο έργο του ποιητή (ο ίδιος δεν ζει, ούτε τον γνώρισα ποτέ) καθώς και η επιλογή αποσπασμάτων ώστε να προκύψει διάλογος, χωρίς να αλλάξω ούτε τόνο από το έργο του Καρύδη. Ήταν επίπονο. Όταν ετοίμασα το επόμενο βιβλίο και ήμουν έτοιμη για το τυπογραφείο ένιωθα πως για να βγω από το προηγούμενο έργο απαιτήθηκε-συναισθηματικά και συγγραφικά-μια αιωνιότητα.

Έτσι, προέκυψε ο τίτλος της συλλογής. Πού να φανταστώ πως μέχρι το βιβλίο που κρατάς στα χέρια σου, τα ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΒΥΣΣΟΥ, θα περνούσαν έξι χρόνια, άρα μια ακόμη συγγραφική αιωνιότητα ;!! Βεβαίως νόμιζα πως ναι, θα ήταν λύτρωση. Όμως, όσο περνούν οι μέρες κι όσο τα γεγονότα με/μας ξεπερνούν, καμία λύτρωση δεν νιώθω. Έκλεισα απλώς τους λογαριασμούς μου με το παρελθόν, «έθαψα τους νεκρούς μου, τους πένθησα και τώρα οφείλω στον εαυτό μου να προχωρήσω, προχώρησα ήδη».

Την εξαετία που μεσολάβησε, γεγονότα με στιγμάτισαν, με άλλαξαν ριζικά σχεδόν. Αν σου δείξω όλα τα ποιήματα ή τα πεζά αυτής της εξαετίας υποθέτω θα τρομάξεις. Διότι πράγματι διάβηκα την Άβυσσό μου.

Στους καιρούς των χωμάτινων αισθημάτων
η δική μας θάλασσα
αστείρευτη
κρατά της νεότητας δάκρυα
και αντέχει.
Μην ακούς που ξεστράτισε λίγο
τυφλωμένη από λόγια
και σκοτεινές αντανακλάσεις του νου.

Αντέχει
και ωραία προσμένει
μιας άλλης ζωή τη δικαίωση.

Κάθε λέξη σου έρχεται ως λυγμός, ως ωδίνη συναισθημάτων που τα είχες φωλιασμένα μέσα σου. Τι θέση έχει η Ποίηση στη ζωή σου;

Η Ποίηση είναι η αλήθεια μου. Εκεί είμαι εγώ. Κι εκεί μπορεί κανείς να με βρει, να με κατανοήσει.

Πόσο σ’ αγάπησα Ποίηση!

Γράφουμε
συνεχίζουμε νύχτες ατέρμονες το σκοπό μας.
Να ακουμπά η μελάνη στο χαρτί
λες κι αν σταματήσουμε
θα κοπεί το νήμα της ζωής μας.

Μιλάμε
ατέλειωτες ώρες για τη λάμψη του ήλιου
Γνωρίζουμε πως κι εκείνος αυτό αποζητά την αυγή.

Συλλαβίζουμε άηχα
για τη θέρμη της αγκαλιάς των αγαπημένων μας
ακουμπώντας κάπως τις παρυφές της ευτυχίας μας.

Τελειώνει ο χρόνος
μα είναι το μόνο που δεν μας φοβίζει
υμνήσαμε σχεδόν εμμονικά
τις απέραντες εκτάσεις του νου
την ολάνθιστη διαύγεια της ελληνικότητας του λόγου μας
την ασίγαστη φλόγα της άσπιλης ομορφιάς της πατρίδας.
Και μείναμε ικανοποιημένοι όταν έφτασε η εβδόμη.

Αυτό ποίησα: την γεμάτη εβδόμη μου.
Πόσο σ’ αγάπησα Ποίηση!

Τα ποιήματα σου μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε αυτογνωστικά. Πιστεύεις πως όλοι μας, μ’ αυτά που περνούμε εδώ κι ένα χρόνο, στροβιλιζόμαστε σε μια άβυσσο που δεν βρίσκουμε την έξοδο κινδύνου;

Δεν είναι εύκολο να βρούμε την έξοδο. Δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι να ανταπεξέλθουν στους στροβιλισμούς, όπως τους αναφέρεις. Στη Θετική Ψυχολογία, την οποία εξαιτίας της πανδημίας και του εγκλεισμού επέλεξα φέτος να σπουδάσω, για την ανάπτυξη της ανθεκτικότητάς μας, μαθαίνουμε πως για να ανταπεξέλθουμε θα πρέπει να δούμε τη ζωή ως μια ζυγαριά, όπου στη μία πλευρά βρίσκονται τα αρνητικά συναισθήματα, οι δυσκολίες, οι αιτίες του πόνου και της θλίψης μας. Στην άλλη πλευρά θα πρέπει να τοποθετήσουμε τα θετικά της ζωής μας, τους λόγους για τους οποίους νιώθουμε ευγνωμοσύνη. Κάπως έτσι, βγήκα από τη δική μου δίνη. Δεν έχω το δικαίωμα να υποδείξω, μπορώ μόνο να σας το προτείνω. Επίσης, πολύ σημαντικό είναι να δώσουμε νόημα στη ζωή μας. Και ας θυμόμαστε πως υπάρχουν γύρω μας άνθρωποι που είτε περνούν όμοιες είτε δυσκολότερες καταστάσεις. Η κατανόηση πως δεν είμαστε μόνοι, πως μπορούμε ακόμα να μοιραζόμαστε, ό,τι κι αν περνάμε, είναι ένας τρόπος εξόδου από τη δίνη. Να προσφέρουμε επίσης χέρι βοήθειας όπου μας ζητηθεί και μπορούμε, είναι ακόμη ένας τρόπος νοηματοδοσίας.

«Η ψυχή καταγράφει εκείνα που η νόηση δεν τολμά». Πολύ δυνατός στίχος που χρειάζεται να τον βασανίσουμε μέσα μας ώστε να τον λειάνουμε. Μια διαδικασία που αποφεύγουμε γιατί έχουμε μάθει να τα δεχόμαστε όλα έτοιμα. Τι πιστεύεις;

Διαχωρίζω την ψυχή από τη νόηση, δίνοντας μεγαλύτερη αξία στην ψυχή. ‘Ο, τι εκλογικεύουμε δεν είναι απαραίτητα αυτό που η ψυχή μας κατανοεί ή δέχεται.Και κάποιες φορές δίνοντας δικαιολογίες στον εαυτό μας για τα λάθη μας, εκλογικεύουμε τις λανθασμένες πράξεις μας, ξεγελώντας τον εαυτό μας. Η ψυχή (η συνείδησή μας) γνωρίζει την αλήθεια.Ποιο από τα δύο προηγείται χρονικά, δεν έχει σημασία.

Λένε πως οι ποιητές γράφουν δυσνόητα και γι αυτό και δεν διαβάζουν ποίηση. Μήπως πρέπει πρώτα να κάνουν την αυτογνωσία τους και μετά να σκύψουν στους στίχους για να τους κατανοήσουν;

Δεν νομίζω, κάποιες φορές αρκεί η αίσθηση του ωραίου. Άλλες αρκεί η ταύτιση. Σε κάποιες ακραίες περιπτώσεις ακούς το εξής: «δεν κατανοώ πλήρως, αλλά μου αρέσει η αρμονία των λέξεων, η αντήχησή τους» και άλλα πολλά. Δεν μπορώ να κατηγορήσω τους αναγνώστες λοιπόν, μάλλον τους ομότεχνους στην περίπτωση που επιλέγουν να μη γίνονται απολύτως αντιληπτοί. Θα έχουν τους λόγους τους. Ως ένα βαθμόόμως, θεωρώ λανθασμένη την αντίληψη περί δυσνόητης ποίησης. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε στις μέρες μας, είναι περιορισμένο, τεχνοκρατικό, διεκπεραιωτικό. Συμβαίνει και με αυτό δεν θέλω να δικαιολογήσω κανέναν. Στην ποίηση όμως αυτό που μετράει είναι ο σεβασμός στον αναγνώστη, η προσέγγισή του, όποιος κι αν είναι, όποιο κι αν είναι το μορφωτικό του επίπεδο και βέβαια, η ορθή χρήση της γλώσσας. Της το οφείλουμε. Κι έπειτα, δεν είναι πολύ ποιητικό να προσπαθείς να μην αποκλείεις κανέναν από την τέχνη σου;

Κατάδυση ψυχής. Ένα χρόνο τώρα ζούμε ένα τρίτο παγκόσμιο χημικό πόλεμο. Πιστεύεις πως ήταν μια πολύ καλή ευκαιρία για να γίνει αυτή η διαδικασία;

Θα ήθελα να μην χρειαζόταν αυτή η ευκαιρία. Να ερχόταν φυσικά και αβίαστα για τον καθένα και την καθεμιά μας, να ερχόταν στην ώρα του όπως λέμε. Έτσι, όπως εξελίχθηκε και συνεχίζει, βιάζει τα πράγματα, τα εκβιάζει και οτιδήποτε εκβιαστικό στερεί οξυγόνο, δημιουργικότητα, προκαλεί αγωνία, πανικό, αμφιβολία, συναισθηματικό θάνατο.

Εμπνέεσαι από το παρελθόν, το παρόν, ή το μέλλον; Η μνήμη για σένα γίνεται το σκαλί στη λύτρωση;

Κάποτε έγραφα συμβολικά πχ.: η Άνοιξη ήταν η αναγέννησή μας, γεωμετρικός παράλληλος (που δεν υπάρχει ως όρος, ο ορθός όρος είναι γεωγραφικός παράλληλος) αφοράμε κάποια ιδιαίτερη αρίθμηση συγκεκριμένες συντεταγμένες στον παγκόσμιο χάρτη και αφορούν τη γέννηση του γιου μου, ο Αρχάγγελος θα’ πρεπε να αναγνωσθεί ως αρχέτυπο κι όχι ως άγιος κλπ. Αυτά μέχρι το 2014, όπου οι επιρροές ήταν τεράστιες από την ιστορία, τη μυθολογία, τα σύμβολα της θρησκείας μας. Τώρα πλέον, όλα αυτά υπάρχουν αλλά χρησιμοποιούνται στα ποιήματα με την πραγματική τους, κυριολεκτική σημασία και αξία. Ο Σταυρός είναι Σταυρός. Η μνήμη λοιπόν δεν καταργήθηκε, αξιοποιήθηκε για να καταγράψει και να εκφράσει «μελλοντικές αναμνήσεις, τότε που δεν θα υπάρχεις και δεν θα υπάρχω»,όπως λέω. Όπως σου είπα ήδη, καμία λύτρωση δεν επήλθε. Αντιμετώπισα τον εαυτό μου και έσπασα το περίβλημα της ψυχής μου, το σκοτεινό και θαμπό το οποίο είχε ριζώσει γύρω μου. Το εξώφυλλο περιγράφει, με ένα ιδιαίτερο στιγμιότυπο, ακριβώς αυτή την απελευθέρωση.

Κάποτε οι ποιητές ήταν μπροστάρηδες όταν η πατρίδα κινδύνευε κι έδινε κουράγιο στον λαό. Στα ποιήματα σου μιλάς για την πατρίδα και το σπαθί της προδοσίας. Που βαδίζουμε; Γιατί οι ενώσεις συγγραφέων κατά τη γνώμη σου κρατούν τη σιωπή τους ως όπλο προστασίας;

Ναι ήταν. Το πλήρωναν ακριβά. Ποιος στις μέρες μας είναι διατεθειμένος/νη να πληρώσει; Λίγοι. Ο φόβος υποβόσκει και ως ένα βαθμό το κατανοώ. Είναι ανθρώπινο. Είναι κάτι σαν την αυτοεξορία η σιωπή; Δεν ξέρω. Απείχα εξάλλου από τη δική μας Ένωση, όπως από πολλά κι ένας από τους λόγους ήταν και ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας μου που έπρεπε να αντιμετωπισθεί. Ο καθένας το αντιμετωπίζει διαφορετικά, εγώ απομονώθηκα. Δεν μπορούσα να συμμετέχω κι έτσι θα ήταν άδικο να εκφραστώ τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στα της δικής μας Ένωσης. Γενικότερα όμως θα περιέγραφα τα πράγματα ως εξής:

Περιττό  το εύηχο σύνθημα κύριοι!
Διακονήσαμε φτώχεια, γαλουχήσαμε λεπίδες.
Απορίας άξιο που αντέχουν ακόμα 
οι αδέκαστοι, κατά τα άλλα, δακρυρρόοι μας.

Ποια είναι η γνώμη σου για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους.

Χαίρομαι για το έργο του, είναι αξιέπαινο. Και βέβαια, εύχομαι να συνεχίσει την ανάδειξη του πνευματικού μας πλούτου.

Τι μας επιφυλάσσει η Μίνα Παπανικολάου για το μέλλον της ποιητικής της διαδρομής;

Δεν ξέρω, δεν προκαλώ την Ποίηση, δεν την κυνηγώ. Θα' θελα να με διαλέξει για κάτι επικό, επαναστατικό, ανατρεπτικό, κάτι που δεν ξέρω ακόμα τι είναι, αλλά ίσως το συναντήσω. Ευχαριστώ!

Ευχαριστώ κι εγώ την ποιήτρια Μίνα Παπανικολάου και της εύχομαι να είναι καλοτάξιδη η νέα της ποιητική συλλογή

Δηξμοσιεύθηκε στο BOOKIA