Μνήμη, Κισμέτ, Κύπρος. Τρεις από τους λόγους που αναζήτησα την κυρία Τσαμαδού να μου μιλήσει για το νέο της βιβλίο, «Η εμμονή της μνήμης». Η Κύπρος, το νησί της Αφροδίτης, το πολύπαθο νησί που στέκεται ως χρυσοπράσινο φύλλο μέσα στη Μεσόγειο, είναι ο τόπος που διαδραματίστηκε αυτή η μυθοπλαστική ιστορία με τα γεγονότα που ακόμη μας καίνε.
Κυρία Τσαμαδού ευχαριστώ που μου παραχωρείτε συνέντευξη για το Bookia. Γράφετε πως ζήσατε στην Κύπρο το 1978 μέχρι και το 1980. Γιατί η μνήμη σας στρίγγλισε μετά από τόσα χρόνια για να γράψετε αυτό το όμορφο βιβλίο;
Αυτό ακριβώς που δηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου. Η μνήμη δεν χάνεται, επιμένει, εμμένει και όταν της δοθεί ευκαιρία ζωντανεύει. Έχω ζήσει δύο χρόνια, από το 1978 έως το 1980, στην Κύπρο και έχω εργαστεί εκεί. Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω σπουδαίους ανθρώπους και να κάνω φίλους για μια ζωή. Γνώρισα από κοντά το δράμα των προσφύγων, είδα τις σκηνές, έμαθα για τους αγνοούμενους, τους νεκρούς, τις γυναίκες που βιώσαν τραυματικές εμπειρίες. Είδα την τούρκικη σημαία να ματώνει τον Πενταδάκτυλο και πολλές φορές τα βράδια μας έφτανε ο ήχος της φωνής του μουεζίνη από την τουρκική πλευρά της Λευκωσίας, και φυσικά είδα την Αμμόχωστο από μακριά. Όλες αυτές οι μνήμες με στοιχειώνουν. Το να γράψω αυτό το βιβλίο ήταν επόμενο.
Το αεροδρόμιο, ο σεισμός, η πρόσληψη της Ντεφνέ, ο στρατιωτικός σάκος, ήταν μόνο συμπτώσεις στη ζωή των πρωταγωνιστών ή γραμμένες στο κισμέτ τους; Πιστεύετε στο πεπρωμένο;
Δεν είμαι μοιρολάτρις με την έννοια ότι όλα στη ζωή είναι προδιαγεγραμμένα. Φυσικά, παραδέχομαι ότι υπάρχουν πολλές και ανεξήγητες κάποτε συμπτώσεις στη ζωή μας. Όμως ακόμα και οι συμπτώσεις συνδέονται με τις επιλογές που κάνουμε ελεύθερα.
Ο Νομπελίστας μας Γιώργος Σεφέρης έχει γράψει: «Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί» και «Κύριε, βόηθα να θυμόμαστε πώς έγινε τούτο το φονικό»· Δικαιούμαστε να ξεχάσουμε τα εγκλήματα που έγιναν στην Κύπρο;
Όχι, δε δικαιούμαστε, απεναντίας έχουμε υποχρέωση να θυμόμαστε, χωρίς όμως να γενικεύουμε και να αποδίδουμε ευθύνες σε ανθρώπους που δεν έλαβαν μέρος ή δεν υιοθέτησαν τις πράξεις και παραλείψεις που είχαν ως αποτέλεσμα τα γεγονότα του 74.
Δανειστήκατε τον τίτλο του βιβλίου σας από τον πίνακα του Σαλβαδόρ Νταλί «Η εμμονή της μνήμης». Τι κοινό θα βρει ο αναγνώστης μέσα στο βιβλίο σας με το σουρεαλιστικό νόημα της ελαιογραφίας;
Όλη η ιδέα του βιβλίου βασίζεται στο νόημα του έργου του Νταλί. Όταν είδα πριν πολλά χρόνια για πρώτη φορά το έργο μου έκανε μεγάλη εντύπωση και θέλησα να μάθω για τους συμβολισμούς του. Από εκεί και πέρα ήταν αναπόφευκτο να διαλέξω αυτόν τον τίτλο για το βιβλίο μου.
Πιστεύετε πως τη μοίρα μας τη φτιάχνουμε εμείς σύμφωνα με τις επιλογές μας ή κάποτε γίνεται πιο ισχυρή που μας προσπερνά;
Όπως σας είπα πιστεύω στην ελεύθερη επιλογή. Η Δάφνη επέλεξε το δρόμο που ακολούθησε, δεν της επιβλήθηκε. Θα μπορούσε για παράδειγμα να μην είχε μιλήσει και ανοίξει τον εαυτό της στο Φοίβο. Θα μπορούσε να είχε πάει σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου αντί για την Κύπρο.
Ο λεμονανθός η πεταλούδα, το κάστρο, το κυκλάμινο έρχονται ως συμβολισμοί στο μυθιστόρημα σας;
Η πεταλούδα είναι συμβολισμός.Έχει και κάτι μεταφυσικό. Η πεταλούδα στην αρχαιότητα ονομαζόταν «ψυχή» και σήμερα ακόμη πιστεύουμε πως οι πεταλούδες είναι ψυχές αγαπημένων νεκρών.
Αν δεν υπήρχαν οι φωτογραφίες, θ’ αρκούσε μόνο το υποσυνείδητο και τα όνειρα να ξετυλίξουν το μπλεγμένο κουβάρι της ζωής των πρωταγωνιστών;
Θα ήταν αρκετά δύσκολο. Οι φωτογραφίες είναι ο μίτος που συνδέει το παρελθόν με το παρόν.
Ο Κυπριακός λαός δεν πρόκειται να ξεχάσει αυτά που τράβηξαν από τους κατακτητές. Ο Φοίβος, παρ’ όλα αυτά θέλησε να προχωρήσει μπροστά στη ζωή του και να ερωτευτεί μια Τουρκάλα. Ο αναγνώστης μπορεί να το προσλάβει ως μια νέα ελπίδα για ειρήνη στον κόσμο κι ότι δε φταίει η νέα γενιά στα λάθη της παλαιότερης;
Ο Φοίβος είναι ένας άντρας με ανοιχτό μυαλό. Ξέρει να κρίνει και να αποφασίζει πέρα από τα κλισέ. Δεν γενικεύει και δεν αποδίδει ευθύνες εκεί που δεν πρέπει. Εξάλλου η Δάφνη αντιπροσωπεύει μία γενιά Τούρκων που έχουν τη διάθεση να δουν τα ιστορικά γεγονότα και από την άλλη πλευρά. Έχει τις αρχικές πεποιθήσεις της βάσει αυτών που έμαθε ως τότε, όμως έχει και το ανοιχτό μυαλό και θέλει να ψάξει να βρει την αλήθεια πίσω από τα γεγονότα.
Στο βιβλίο σας γράφετε για την Ελένη Παλαιολογίνα. Υπάρχουν κοινά σημεία ζωής με κάποια ηρωίδα σας; Γιατί γίνεται εκτενής αναφορά και τι συνδέει την Κύπρο του Βυζαντίου με την Κύπρο του 1974;
Συνδέεται, όχι ως προσωπικότητα, αλλά ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης με πρόσωπα του προηγούμενου βιβλίου μου «Οι Άνεμοι του Χρόνου». Πιστεύω όμως ότι τα γεγονότα ‘74 στην Κύπρο, συνδέονται με το τέλος του Βυζαντίου και την κατάκτηση της από τους Τούρκους. Πιστεύω ότι η Ιστορία είναι ένας ατέρμων κύκλος όπου τα γεγονότα επαναλαμβάνονται σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους και πρόσωπα.
Διαβάζοντας το θυμήθηκα τη μητέρα μου που μου έλεγε: «Γερμανό και Τούρκο μην παντρευτείς κόρη μου». Σίγουρα θα το λένε και οι Κύπριες μάνες που οι Τούρκοι μοίρασαν τη χώρα τους στα δυο. Πιστεύετε πως θα επουλωθούν κάποτε τα τραύματα των Κυπρίων από την επόμενη γενιά; Η μνήμη και η Ιστορία θα πρέπει να τους γίνει εμπόδιο στη ζωή τους;
Αν οι άνθρωποι θέλουν, αν έχουν ανοιχτό μυαλό, μπορούν να προχωρήσουν μπροστά και να αφήσουν τις διαφορές του παρελθόντος πίσω τους. Έχουμε δει πολλά τέτοια μεμονωμένα περιστατικά, κυρίως ανάμεσα σε ανθρώπους της τέχνης και της διανόησης. Εγώ προσωπικά έχω γνωρίσει ένα ζευγάρι, αυτός Έλληνας εκείνη Τουρκάλα, που είναι πολύ αγαπημένο και προχωρά στη ζωή ενωμένο με θάρρος και αισιοδοξία. Επίσης, ας μην ξεχνάμε πόσες φορές στείλαμε ανθρωπιστική βοήθεια στην Τουρκία, στους σεισμούς για παράδειγμα.
Φυσικά, το ξέρουμε, δεν είναι κάτι εύκολο. Ιδίως σήμερα που η Τουρκία δε δείχνει διάθεση να βρεθεί λύση στο πρόβλημα της Κύπρου, και όχι μόνο, αλλά συνεχώς δημιουργεί εντάσεις.
Οι συγγραφείς μέσω του έργου τους, δεν έχουν σκοπό να διδάξουν αλλά, όμως έχουν τη δύναμη μέσα από την Τέχνη τους, να περάσουν το μήνυμα τους, περισσότερο για προβληματισμό. Ποιο είναι το μήνυμα που θέλατε να δώσετε στους αναγνώστες;
Ας αφήσουμε τους αναγνώστες να το βρουν.
Πώς βίωσε η Ελένη Τσαμαδού την καραντίνα; Σε δημιουργικό πλαίσιο φυσικά.
Όπως όλοι. Σπίτι μου, παρέα με τα βιβλία μου και το γράψιμο. Και με όποια ψυχαγωγία μας έδινε η τηλεόραση, με ταινίες, θεατρικές παραστάσεις, ή ντοκιμαντέρ.
Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;
Κάνετε πολλή καλή δουλειά που γνωρίζετε, μέσα από συνεντεύξεις και βιβλιοκριτικές, τους συγγραφείς στους αναγνώστες βοηθώντας τους να σχηματίσουν γνώμη και να επιλέξουν. Σας ευχαριστώ που μου δώσατε και μένα την ευκαιρία να μιλήσω για το τελευταίο μου βιβλίο την «Εμμονή της μνήμης». Ελπίζω, να απάντησα στους προβληματισμούς σας και σας εύχομαι καλή τύχη και επιτυχίες.
Κυρία Τσαμαδού σας ευχαριστώ και σας εύχομαι να είναι καλοτάξιδο το βιβλίο σας.
Και πάλι σας ευχαριστώ.