Ο Χρίστος Τρικαλινός δεν δηλώνει λογοτέχνης αλλά πυρηνικός φυσικός. Σ’ αυτή την επιστήμη ξόδεψε και αφοσίωσε την πολυκύμαντη ταραγμένη του ζωή. Μια ζωή που πολλοί από εμάς τους αναγνώστες δεν μπορούμε όχι μόνο να τη βιώσουμε αλλά ούτε να τη διανοηθούμε. Στο βιβλίο του «Σταγόνες μνήμης» από τις εκδόσεις Άπαρσις, διηγείται τις αναμνήσεις του. Σταγόνες τις αποκαλεί ο ίδιος ο συγγραφέας. Ποταμός αναμνήσεων τις λέω εγώ αλλά κι όποιος το διαβάζει. Ας αφήσουμε τον ίδιο να μας μιλήσει…
Κύριε Τρικαλινέ ευχαριστώ για τη συνέντευξη που μου παραχωρείτε για λογαριασμό του Bookia. Γιατί αποφασίσατε να μοιραστείτε με τους αναγνώστες τις μνήμες σας;
Πολλές φορές στις παρέες έτυχε να αφηγηθώ διάφορα περιστατικά από τη ζωή μου. Διαπίστωσα τότε ότι, πέρα από το ενδιαφέρον που πολλοί έδειχναν, υπήρχαν ανάλογες ιστορίες, υπήρχαν περιστατικά που διασταυρώνονταν με τη δική μου ζωή. Κατάλαβα λοιπόν πως αυτές οι προσωπικές αναμνήσεις, τα προσωπικά βιώματα στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, αποτελούν στην ουσία μια καταγραφή αυτών των συνθηκών, όπως αποτυπώθηκαν, φυσικά, από εμένα. Θέλησα λοιπόν να προσπαθήσω να επαναφέρω στη μνήμη πολλών ανθρώπων εκείνα τα χρόνια, αλλά και να δείξω στους νέους τους δύσκολους δρόμους που διάβηκε η δική μας γενιά.
Από παιδί 2,5 χρονών μεγαλώσατε στη φυλακή και στην εξορία. Πιστεύετε πως το άστρο του κάθε ανθρώπου τον συνοδεύει σ’ όλη του τη ζωή; Δεν θα μπορούσε δηλαδή να πάρει άλλο δρόμο η ζωή σας;
Πραγματικά δεν ξέρω. Οι αναμνήσεις από εκείνες τις μέρες είναι ελάχιστες. Ίσως περισσότερα να είναι γραμμένα στο υποσυνείδητο. Και το λέω αυτό ενθυμούμενος την ανατριχίλα που ένοιωσα όταν σαράντα χρόνια αργότερα βρέθηκα για πρώτη φορά στον τόπο της εξορίας, το νησάκι Τρίκερι, ή όταν πριν τρία χρόνια ξαναείδα τους τοίχους της φυλακής στην πρώην οδό
Σαρακηνού στο Βόλο. Υπάρχουν σκόρπιες φωτογραφικές μνήμες, που δεν φεύγουν κι ούτε θέλω να τις χάσω, γιατί αυτές μου δίνουν το κουράγιο να ακολουθώ το δρόμο που διάλεξα.
Μετά τους διωγμούς του πατέρα και της μητέρας σας μεγαλώσατε με τις θείες σας. Στις γυναίκες που αφιερώνετε το βιβλίο σας και σας στάθηκαν σε όλη τη ζωή σας. Αν δεν υπήρχαν αυτές οι γυναίκες, ηρωίδες για μένα, πιστεύετε ότι μπορεί να βρισκόσασταν σε μια Παιδούπολη της Φρειδερίκης και η ζωή σας να έπαιρνε μια άλλη τροπή;
Είναι σχεδόν σίγουρο, πως αν δεν με κρατούσαν κοντά τους, αν δεν με έπαιρναν μαζί τους στη φυλακή και την εξορία, θα βρισκόμουν σε μια από τις Παιδουπόλεις. Και όταν σκέφτομαι ποια θα ήταν η πορεία μου σε αυτή την περίπτωση ανατριχιάζω. Εντελώς τυχαία βρέθηκα ένα διάστημα με κάποια παιδιά που στην ηλικία των 17-18 χρόνων ζούσαν ακόμη σε Παιδόπολη. Δεν ξέρω την καταγωγή τους, ποτέ δεν τους ρώτησα. Ήταν καλά παιδιά, καλοί άνθρωποι, όμως τα ιδανικά στα οποία είχαν διαπαιδαγωγηθεί ήταν πολύ μακριά από τις δικές μου αξίες και προτεραιότητες, όχι μόνο σήμερα, αλλά και τότε. Είναι σίγουρο λοιπόν πως η ζωή μου θα ήταν εντελώς διαφορετική. Όμως αυτό, ευτυχώς, δεν συνέβη. Αυτό, αλλά και πολλά άλλα τα οφείλω σε αυτές τις δυο γυναίκες, που μου στάθηκαν μάνα και πατέρας.
Πότε συνειδητοποιήσατε και εσείς ότι και ο δικός σας δρόμος είναι μονόδρομος: του Αγώνα; Όταν άλλα παιδιά της ηλικίας σας ήταν στη ζεστασιά του σπιτιού τους;
Πρέπει να πω ότι πριν ακόμη συνειδητοποιηθώ βίωσα τις συνέπειες της ζωής των γονιών μου, χωρίς να καταλαβαίνω το γιατί. Από τις θείες μου είχα μάθει να τους αγαπώ, ήξερα πως είναι καλοί άνθρωποι. Έβλεπα όμως πως πολλοί τους αντιμετώπιζαν σαν εγκληματίες!.. Ύστερα εμφανίσθηκαν και κάποιοι άνθρωποι, που μέσα στη νύχτα, με μύριες προφυλάξεις, έφερναν σπίτι μας κάτι «περίεργα» βιβλία που δεν έμοιαζαν και τόσο με τα βιβλία που κυκλοφορούσαν στην πόλη μας, τον Αλμυρό. Έτσι διάβασα την «Ιστορία ενός πραγματικού ανθρώπου» του Μπορίς Πολεβόι και το «Πως δενότανε τ’ ατσάλι» του Νικολάι Οστρόφσκι κι άρχισα να καταλαβαίνω πολλά. Ακόμη περισσότερο άρχισα να ενεργοποιούμαι όταν πήγα στην τελευταία τάξη του Γυμνασίου στο Βόλο και τελικά η είσοδός μου στο πανεπιστήμιο ήταν η τελευταία ώθηση. Πολλοί ίσως σκεφτούν, ότι ακολούθησα απλά αυτό το δρόμο ως συνεχιστής της οικογενειακής παράδοσης. Όμως εγώ ξέρω, πως αυτό ήταν συνέπεια της συνειδητοποίησης της αδικίας που υπήρχε γύρω μας, άσχετο αν αυτή αφορούσε εμένα προσωπικά ή πολλά από τα παιδιά της παρέας, πολλούς ακόμη άσχετους ανθρώπους. Η οικογενειακή μου ιστορία απλά επιτάχυνε τις εξελίξεις.
Οι περιπέτειες που ζήσατε όπως τα ταξίδια και η ζωή στη Μόσχα, το κυνηγητό σε όλη σας τη ζωή, η επιστροφή στην Ελλάδα, ο στρατός και μετά η αναζήτηση της θέσης στο Πανεπιστήμιο, σύμφωνα με τις περγαμηνές σας, σας άφησαν ανεπανόρθωτες πληγές; Μετανιώσατε για ότι κάνατε;
Δεν θα χρησιμοποιούσα τη λέξη «πληγές». Ναι σημάδεψαν τη ζωή μου. Όμως αυτά τα σημάδια με έφεραν ως εδώ. Θεωρώ μάλιστα ότι στάθηκα τυχερός. Βρέθηκα σε μια χώρα με εντελώς διαφορετικό κοινωνικό σύστημα. Είδα τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του. Γνώρισα πολλούς ανθρώπους από διάφορες περιοχές και χώρες. Και το σπουδαιότερο. Απέκτησα τα εφόδια που μου επέτρεψαν να ασχοληθώ με πράγματα που αγάπησα, που μου έδωσαν τη δυνατότητα να συνεισφέρω στη χώρα μου, να βοηθήσω πολλά παιδιά να γοητευτούν από την υπέροχη επιστήμη της Φυσικής. Επομένως όχι, δεν μετάνιωσα. Κι αν ήταν να ξαναζήσω τη ζωή μου την ίδια θα ήθελα να ζήσω, διορθώνοντας ίσως και τα λάθη, που όπως και κάθε άνθρωπος, έκανα κι εγώ.
Στη σελίδα 80 γράφετε: «Όχι ο πατέρας μου δεν είναι εγκληματίας».Πολύ συγκλονιστική κουβέντα από ένα παιδί. Γνωρίζετε πολύ καλά πως η ιστορία γράφτηκε από τους νικητές κι όχι από τους νικημένους. Αυτή η κουβέντα σας πείσμωσε και ακολουθήσατε τον δρόμο του Αγώνα; Θέλατε να χτίσετε ένα νέο κόσμο;
Εκείνη τη στιγμή ένιωθα πληγωμένος, ένιωθα σα να με είχαν χτυπήσει ανελέητα, ένιωθα ότι με περιφρονούν. Τότε έδωσα όρκο στον εαυτό μου να γίνω ακόμη καλύτερος, να ξεχωρίσω. Τότε πίστευα ότι έπρεπε να ξεχωρίσω σαν μαθητής. Αυτό ποτέ δεν χάθηκε. Μόνο που σύντομα προστέθηκε και η ανάγκη η μάθηση να εμπλουτισθεί με την κοινωνική δράση, με τον αγώνα για ένα καλύτερο αύριο της χώρας μου, των ανθρώπων της. Και πρέπει να πω, ότι και σήμερα, στο μέτρο των δυνάμεών μου, προσπαθώ αυτόν τον αγώνα να τον συνεχίζω με διάφορους τρόπους. Θέλω να πιστεύω ότι και το βιβλίο μου εντάσσεται σε αυτό.
Γράφετε κάπου για τα «Χρόνια της κομματικής αθωότητας». Το Κομμουνιστικό κόμμα όλοι γνωρίζουμε,πως ήταν το καλύτερο σχολείο στη θεωρία αλλά και στην πράξη. Ακόμη και σήμερα. Πρώτοι στη μόρφωση, πρώτοι στον αγώνα. Γι αυτό πετύχατε και στα δυο επάξια;
Η θητεία μου στο ΚΚΕ με δίδαξε πολλά. Τα περισσότερα θετικά. Υπήρξαν όμως και κάποια στοιχεία που δεν μπορούσα ωριμάζοντας να τα δεχτώ. Πάντως στο σύνθημα «Πρώτοι στη μόρφωση, πρώτοι στον αγώνα» το είχα ενστερνισθεί πολύ πριν διατυπωθεί επίσημα, γιατί πίστευα, πιστεύω ακόμη, πως ο πραγματικός κομμουνιστής, ο πραγματικός αριστερός, πρέπει να είναι πρότυπο σε ότι κάνει. Αυτή την αρχή θέλω να ακολουθώ μέχρι σήμερα, ανεξάρτητα από κομματική ένταξη, γιατί θεωρώ τον εαυτό μου αριστερό, κομμουνιστή, με την ουσιαστική σημασία της λέξης, που τόσο φοβίζει κάποιους. Είναι δύσκολο να τα καταφέρνεις πάντα, αλλά αξίζει τον κόπο να προσπαθείς.
«Όλα αυτά δεν πρέπει να χαθούν, δεν πρέπει να γίνουν στάχτη». Σήμερα νιώθετε ότι δικαιωθήκατε; Άξιζε τον κόπο που στερηθήκατε το παιδί σας, την οικογένεια σας, όπως εσείς στερηθήκατε τους δικούς σας γονείς για τον Αγώνα; Και τι περιμένετε από τη νέα γενιά;
Θεωρώ ότι γενικά η πορεία μου άξιζε τον κόπο. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν έκανα και λάθη. Μικρότερα ή μεγαλύτερα. Αυτά θα ήθελα, αν μπορούσα να διορθώσω. Όμως γενικά πιστεύω ότι έζησα σωστά και έτσι θέλω να συνεχίσω να ζω. Όσο για τη νέα γενιά θέλω να πιστεύω ότι σήμερα, έχοντας πολύ περισσότερες ευκαιρίες από τη δική μας, θα τις αξιοποιήσει για να αποκτήσει περισσότερη μόρφωση, περισσότερη παιδεία, έτσι ώστε να μπορεί να αποφεύγει τη χειραγώγηση, να αντιμετωπίζει τα πάντα κριτικά. Να κατανοήσει ότι δεν υπάρχουν απόλυτες αλήθειες. Και να πιστεύει ότι μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.
Μετά από τη συγγραφή αυτού του βιβλίου νιώθετε ξαλαφρωμένος; Κλείσατε πληγές; Βρήκατε απαντήσεις στα ερωτήματα σας;
Ναι. Πράγματι νιώθω ξαλαφρωμένος. Κατάφερα να πω πράγματα που χρόνια κρατούσα μόνο δικά μου. Κυρίως κατάφερα να ξεγυμνώσω πληγές που με σημάδεψαν σε διάφορα στάδια της ζωής μου, αλλά και επεισόδια μισοξεχασμένα από εκείνους που συμμετείχαν. Κι όταν μοιράζεσαι τις πληγές σου, αυτές δεν κλείνουν, αλλά τώρα πια τις αντιμετωπίζεις διαφορετικά, πιο απαλά, πιο ανώδυνα, γιατί το βάρος τους σκορπίσθηκε σε πολλούς αποδέκτες. Όσο για τα ερωτήματα, όχι απαντήσεις σε πολλά ακόμη δε βρήκα. Αλλά ποτέ στη ζωή μας δεν παύουμε να αναζητούμε απαντήσεις…
Γνωρίσατε σημαντικά πρόσωπα της πολιτικής σκηνής όλα αυτά τα χρόνια που πηγαίνατε στα παγκόσμια συνέδρια. Ένα από αυτά ήταν ο γιος του Φιντέλ Κάστρο. Τι σας έμεινε από αυτή τη γνωριμία σας;
Με τον Χοσέ Ραούλ (έχω συνηθίσει στο ψευδώνυμό του και πάντα με αυτό τον σκέφτομαι) μας έδεσε μια ζεστή φιλία, μια φιλία που εδράζονταν στην επιστήμη, στη νιότη και στην απέραντη αγάπη για τις πατρίδες μας. Ζήσαμε ανεπανάληπτες στιγμές. Δυστυχώς το όνειρο της επανένωσής μας δεν ευοδώθηκε. Κι αν κάτι μπορώ να πω ότι έμεινε, πέρα από τις προσωπικές αναμνήσεις, είναι η αγάπη για την Κούβα, την Κούβα του, όπως μου την έδειξε και την οποία νιώθω τόσο οικεία κι ας μην έχω καταφέρει να την επισκεφτώ. Μπορώ να πω με σιγουριά, πως αν η Ελλάδα είναι η πρώτη κι αγαπημένη πατρίδα, η Σοβιετική Ένωση η δεύτερη, την Κούβα τη νιώθω σαν τρίτη.
Και μια ερώτηση εκπαιδευτική. Έχετε γράψει βιβλία, συγγράμματα, γνωρίζετε καλά την παιδεία μας στο Λύκειο αλλά και το Πανεπιστήμιο. Πού βαδίζει η παιδεία μας σήμερα κύριε Τρικαλινέ; Σπουδάζουμε τα παιδιά μας για να φύγουν να στελεχώσουν τα Πανεπιστήμια του εξωτερικού;
Θα χρειαζόταν μια ολόκληρη και ίσως πολύωρη συνέντευξη για να μιλήσει κανείς για την εκπαίδευση στην Ελλάδα. Χωρίς να επεκταθώ θα πω μόνο δύο πράγματα: α) Χρειάζεται μια συνολική αναδιάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος, ξεκινώντας αν θέλετε από το νηπιαγωγείο και β) πιστεύω ακράδαντα, πως η πολιτεία οφείλει να προφέρει σε όσο το δυνατό περισσότερους νέους τη δυνατότητα να αποκτήσουν μόρφωση όλων των επιπέδων. Οι σημερινές συνθήκες αυτό το απαιτούν. Όσο για τη διαρροή του επιστημονικού δυναμικού πολλοί είναι οι λόγοι. Ο πρώτιστος κατά τη γνώμη μου είναι ο οικονομικός. Η πολιτεία έχει υποβαθμίσει οικονομικά τους εκπαιδευτικούς και τους επιστήμονες όλων των βαθμίδων. Έτσι στις συνθήκες της οικονομικής κρίσης αναγκάζει πολλούς να πάρουν το δρόμο της ξενιτιάς. Αυτός δεν είναι βέβαια ο μοναδικός λόγος. Είναι σε πολλές περιπτώσεις οι συνθήκες έρευνας και εργασίας, διάφορα στραβά στο εσωτερικό των πανεπιστημίων και πολλά άλλα. Αυτή η διαρροή δεν μπορεί να εξαλειφθεί, μπορεί όμως να ελαχιστοποιηθεί. Γι’ αυτό, όμως, χρειάζονται τομές στην παιδεία και όχι ο σημερινός λαϊκισμός.
Το Bookia είναι το κοινωνικό δίκτυο που προβάλλει βιβλία ώστε να τα προωθήσει στο αναγνωστικό κοινό. Όχι μόνο της Αθήνας αλλά και της περιφέρειας, που πριν δεν είχαν ίσες ευκαιρίες με τους συγγραφείς της Αθήνας. Εσείς ποια γνώμη έχετε για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;
Νομίζω ότι το Bookia είναι ένα εξαιρετικό δίκτυο. Κάνει σημαντική δουλειά, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες της κυριαρχίας της εικόνας. Το βιβλίο είναι ο πολύτιμος θησαυρός της ανθρωπότητας. Ότι κι αν γίνει στον τομέα των πολυμέσων η αναγκαιότητα ύπαρξής του δεν θα εκλείψει ποτέ. Και το Bookia έχει αναλάβει αυτό το βαρύ φορτίο στήριξης του βιβλίου. Και γι' αυτό όλοι εμείς, εκδότες, συγγραφείς, αναγνώστες πρέπει να του είμαστε ευγνώμονες.
Ευχαριστώ πολύ κύριε Τρικαλινέ και σας εύχομαι αυτές οι σταγόνες μνήμης να διαβαστούν και να νιώσουν και οι αναγνώστες αυτή την ιστορική ευθύνη απέναντι στη γενιά που έρχεται.