Καλησπέρα σας, είμαι η Τέσυ Μπάιλα και θα ήθελα να σας καλωσορίσω με τη σειρά μου σ’ αυτή την όμορφη βραδιά που ετοίμασαν οι εκδόσεις Έναστρον για το βιβλίο της Μάγδας Παπαδημητρίου. Και προσωπικά είμαι πολύ χαρούμενη γιατί μου δίνεται η ευκαιρία να μιλήσω για μια αγαπημένη φίλη, από τους πρώτους ανθρώπους που γνώρισα όταν μπήκα στο χώρο και που με πολλή γενναιοδωρία με αγκάλιασε τότε και για ένα βιβλίο που εκτιμώ ιδιαίτερα και είχα τη τιμή να το διαβάσω πριν ακόμη εκδοθεί.
Μόνο που τη Μάγδα τη γνώρισα τότε, όπως όλοι μας φαντάζομαι, ως ποιήτρια. Σήμερα η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη μας συστήνεται, για πρώτη φορά, ως μυθιστοριογράφος με το βιβλίο της «Ζωή σε θαλασσοσταλιές», μια ιστορία που εκτυλίσσεται στην Τήνο, τον τόπο που ζει τα καλοκαίρια της και αγαπάει ιδιαίτερα, τον τόπο που θεωρεί δεύτερη πατρίδα της.
Η πρωταγωνίστρια του βιβλίου της η Μαριγώ γεννήθηκε την εποχή του ελληνικού Εμφυλίου, έχει κόρη τη Μαρουσώ και σύζυγο τον Γιακουμή, ο οποίος χάνεται κι εκείνη παίρνει τη ζωή στα χέρια της, υπομένοντας καρτερικά τις ατυχίες που έρχονται η μία μετά την άλλη. Η Μαριγώ όμως είναι γενναία και ευαίσθητη, είναι ο άνθρωπος που αγωνίζεται να επιβιώσει και να ζήσει μια ζωή καλύτερη έστω κι αν το πεπρωμένο μιας ολόκληρης εποχής αντιτίθεται στην προσπάθειά της αυτή.
Η Μαριγώ μάς εξομολογείται την περιπέτεια της ζωής της στην Τήνο, από τότε που ήταν παιδί μέχρι το γάμο της με τον Γιακουμή. Μια ζωή που εξελίσσεται κοντά στους ανεμόμυλους, ένα στοιχείο ουσιαστικό για την εξέλιξη της ιστορίας, όπως προδίδει και το εξώφυλλο του βιβλίου. Οι ανεμόμυλοι είναι η συντροφιά και ο ακροατής της, όταν πηγαίνει κοντά τους γαληνεύει και ακριβώς για το λόγο αυτό η Μαριγώ γυρίζει πάντα κοντά τους.
Το βιβλίο γίνεται η αφορμή να δούμε από κοντά τη ζωή αυτών των δύο γυναικών και τις προσωπικές τους διαδρομές μέσα στο πεπρωμένο, έτσι όπως αυτό ορίστηκε από το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής τους. Είναι γνωστή η ρήση του Οδυσσέα Ελύτη: «πιάσε το πρέπει από το ι και γδάρε το ίσαμε με το π». Ο αναγνώστης συμπάσχει στην προσπάθεια αυτών των δύο γυναικών να ξεφύγουν από τα οικογενειακά, κοινωνικά και ιστορικά πρέπει που ορθώνονται μπροστά τους. Η κοινωνία υπαγορεύει το μέτρο της δικής τους απόγνωσης και αποφασίζει για τα δεσμά που επιβάλλονται στους ανθρώπους. Μάνα και κόρη θα κληθούν να αποδείξουν πόσο ευάλωτη αντοχή διαθέτουν και πόσο μπορούν να αντιταχθούν στα «πρέπει» στο πλαίσιο των οποίων γαλουχήθηκαν.
Ο εμφύλιος θα τελειώσει και οι εποχές θα αλλάξουν όμως η μοίρα θα φέρει νέα δεινά. Η χούντα των συνταγματαρχών θα φέρει πολιτικές ταραχές και η πορεία της ζωής όλων θα βρει νέους προσανατολισμούς. Και ενώ όλα μοιάζουν μα παίρνουν το δρόμος τους η απώλεια της μνήμης ενός αγαπημένου τους προσώπου θα γίνει η αιτία που θα καταδικάσει τις δύο αυτές νέες γυναίκες να ζήσουν μόνες για σχεδόν μισό αιώνα. Τα χρόνια περνούν η Μαρουσώ παντρεύεται και ενώ όλα δείχνουν να έχουν διατηρηθεί σε αταλάντευτες ισορροπίες και πως η ζωή βρίσκει το δρόμο της τότε μια απρόσμενη ανατροπή θα σηματοδοτήσει νέες εξελίξεις που θα επηρεάσουν και πάλι τις ζωές όλων.
Αυτό όμως είναι μόνο το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η αφήγηση. Επί της ουσίας η συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία να στιγματίσει την κοινωνική καταπίεση, τον αυταρχισμό της εξουσίας απ’ όπου κι αν προέρχεται, δασκάλους, γονείς, πολιτειακό καθεστώς. Η Μάγδα μέσα από την περιπέτεια της ζωής αυτών των γυναικών που περιγράφει πετυχαίνει ταυτόχρονα να κάνει μια καταγγελία ενάντια στην πολιτική πορεία των χρόνων εκείνων που άφησαν τα σημάδια τους στις ψυχές των ανθρώπων και εγχαράχτηκαν βίαια στο συγγραφικό λόγο της.
Πιστεύει στην κοινωνική αποστολή της λογοτεχνίας και θεωρεί χρέος της να βοηθήσει μέσα από το έργο της να μη χαθεί η ιστορική μνήμη. Άλλωστε η Μάγδα είναι γνωστή για τις κοινωνικές και πολιτικές της ευαισθησίες, οι οποίες καθορίζουν την κοινωνική της συμπεριφορά και το συγγραφικό της έργο δε θα μπορούσε παρά να είναι άλλο ένα όπλο στη φαρέτρα της, για να επισημάνει όλα όσα δεν αποδέχεται η συνείδησή της.
Πολιτικές καταστάσεις, ιστορικά γεγονότα και μια καταγραφή της κοινωνικής ανθρωπολογίας της εποχής αναμειγνύονται σ’ αυτό το οδοιπορικό της εποχής που καταγράφει με τόση ευαισθησία και ζεστασιά η Μάγδα Παπαδημητρίου.
Τοπικές συνταγές, έργα μαρμαροτεχνικής, οδοιπορικά και διαδρομές, στοιχεία λαογραφικά, κοινωνικές προκαταλήψεις και νοοτροπίες είναι μόνο μερικά από τα στοιχεία εκείνα που δίνουν ζωή στο μυθιστόρημα της Μάγδας, κάνοντας έτσι πιο παραστατική την αφήγηση. Το βιβλίο άλλωστε έχει έντονο τοπικό άρωμα. Στην ουσία μας ξεναγεί σε όλα τα όμορφα μέρη του νησιού.
Η συγγραφέας επιχειρεί μια νοσταλγική αναδρομή στην επαρχιακή ζωή στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, μέσω γλαφυρών περιγραφών των γεγονότων, των συναισθημάτων και των τοπίων που σημάδεψαν τη ζωή και τη μνήμη της ηρωίδας, κι έχει, σε μερικά σημεία, αυτοβιογραφική βάση. Άλλωστε είναι γνωστή η αγάπη της Μάγδας για το όμορφο κυκλαδονήσι και τους δεσμούς που τη συνδέουν μ’ αυτό και το γεγονός ότι τοποθετεί την ιστορία της στην Τήνο δείχνει ακριβώς αυτή την αγάπη της. Η συγγραφέας γίνεται πρέσβειρα του νησιού και μας καλεί να δούμε πόση ομορφιά κρύβεται στην τραχιά κυκλαδίτικη γη και στο γαλαζωπό ορίζοντα που την περιβάλλει.
Ταυτόχρονα όμως το βιβλίο αποτελεί έναν ύμνο στον έρωτα και στην οικογενειακή αγάπη, στους δεσμούς των γειτόνων, στην αλληλεγγύη, στην υπομονή και στο όνειρο. Με τρυφερότητα περιγράφεται ο διάχυτος ερωτισμός που κατορθώνει να επιβιώνει και στα δίσεκτα ιστορικά χρόνια και η ανάγκη των ανθρώπων να επιβιώσουν μέσα από τον έρωτα και την αγάπη.
Η Μάγδα γράφει με ασκημένη ευαισθησία, με μια γλώσσα που κυλάει αβίαστα και διαθέτει την αμεσότητα του προφορικού λόγου και ένα ρυθμό που παρασύρει τον αναγνώστη να μπει βαθιά μέσα στην ιστορία και να την ακολουθήσει με αμείωτο ενδιαφέρον. Η πλοκή του βιβλίου ανατρέπει τα δεδομένα και παράλληλα βυθίζει σε σκέψεις τον αναγνώστη και του δίνει τροφή για να μάθει όλα όσα βασάνισαν την Ελλάδα του εικοστού αιώνα με την ίδια ευκολία που παρουσιάζει τις συναισθηματικές διακυμάνσεις των ανθρώπων, έτσι ώστε να φωτίσει τις συνθήκες εκείνες που καθόρισαν το ιστορικό τους πεπρωμένο.
Οι ήρωες που η Μάγδα περιγράφει είναι ολοζώντανοι και στιβαροί, χαραγμένοι με αδρές πινελιές και οι περιγραφές της μας οπτικοποιούν την ιστορία με ακρίβεια και εμβρίθεια. Συχνά νιώθει κανείς ότι βρίσκεται κι αυτός μέσα σε ένα κινηματογραφικό πλάνο και βλέπει με τα ίδια του τα μάτια όλα όσα συμβαίνουν μέσα στις σελίδες του βιβλίου. Πρόκειται για ένα βιβλίο με κινηματογραφικές εναλλαγές αφιερωμένο σε όλους όσοι η μοίρα τούς ανάγκασε να ζήσουν μια ζωή γεμάτη νοτιά και θαλασσινή αρμύρα, μια ζωή μοιρασμένη σε άπειρες θαλασσοσταλιές.
Προσωπικά θα ήθελα να την ευχαριστήσω για το αναγνωστικό ταξίδι που μας χάρισε και για την εμπιστοσύνη που μου έδειξε να μιλήσω γι’ αυτό και να της ευχηθώ να είναι καλοτάξιδο.
Τέσυ Μπάιλα